ETPCz: niemożność powołania się na immunitet nierównoznaczna obowiązkowi prowadzenia postępowania

W sprawie Wallishauser przeciwko Austrii (app. no. 14497/06) Europejski Trybunał Praw Człowieka  orzekł, że niemożność powołania się przez Stany Zjednoczone na immunitet jurysdykcyjny w sporze dotyczącym ubezpieczeń społecznych, nie jest równoznaczna z uznaniem ciążącego na Austrii obowiązku kontynuowania postępowania w sprawie.

Ponadto Trybunał nie zgodził się z zarzutem, jakoby nałożenie na skarżącą, p. Roswitha Wallishauser, obowiązków z tytułu ubezpieczeń społecznych w pełnym zakresie, a zatem również w części przypadającej na pracodawcę – ambasadę Stanów Zjednoczonych, wiązało się z ponoszeniem przez nią nieproporcjonalnych ciężarów, co w rezultacie miało stanowić naruszenie prawa własności.

Spór wyniknął na tle zatrudnienia p. Wallishauser jako fotograf w ambasadzie USA w latach 1978-1987. Do końca okresu zatrudnienia (marzec 1987) skarżąca samodzielnie opłacała składki ubezpieczenia społecznego w pełnej wysokości, tj. w części przypadającej na pracownika oraz na pracodawcę, a ambasada zwracała jej 53 do  55% ponoszonych kosztów. We wrześniu 1987 r. skarżąca została zwolniona z pracy, a ambasada przestała przestała wypłacać pensję oraz zwracać wydatki na ubezpieczenie społeczne. 

Decyzja o zwolnieniu skarżącej - podjęta z naruszeniem praw osób z kategorią inwalidzką - została uchylona przez austriacki sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu sąd nie uznał immunitetu Stanów Zjednoczonych, na które usiłowały się one powołać, uznając relacje z zakresu prawa pracy jako przynależne do obszaru de iure gestionis. Orzeczenie podtrzymał Sąd Najwyższy (Oberster Gerichtho). Skoro zatem stosunek zatrudnienia nie ustał, Wallishauser z powodzeniem pozwała pracodawcę o zapłatę zaległych wynagrodzeń (w przybliżeniu 269'000 euro niewypłaconych pensji wraz z odsetkami za okres wrzesień '88-czerwiec '95). 

W październiku 1996, przy okazji zapłaty zasądzonej kwoty, przedstawiciel ambasady stwierdził, że fakt zapłaty nie oznacza uznania orzeczenia sądu austriackiego w przedmiocie trwania stosunku pracy. Zgodnie z ostrzeżeniami, w kolejnej sprawie o zapłatę wynagrodzeń za okres 1995-1996 Stany Zjednoczone nie wykonały wyroku. Wreszcie w trzecim postępowaniu wszczętym przez Wallishauser (na podstawie rzekomo trwającego stosunku pracy po roku 1996) Departament Stanu odmówił przekazania wezwania sądowego Departamentowi Sprawiedliwości, właściwemu do reprezentowania Stanów Zjednoczonych w sporze. Austriacki sąd uznał tę decyzję za czyn o charakterze de iure imperii. Orzeczenie podtrzymał Oberster Gerichtho. 

Wyrokiem z 17 lipca b.r.  (app. no. 156/04) ETPCz uznał, że Austria naruszyła w ten sposób prawo skarżącej do rzetelnego procesu (art. 6 § 1 EKPC).

Niezależnie jednak od postępowań o zaległe wynagrodzenie, w 1999 roku Ministerstwo Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych wydało decyzję, zgodnie z którą, skoro ambasada wypłaciła Wallishauser wynagrodzenia za lata 1988-1995, na pani fotograf ciążył obowiązek wniesienia składek ubezpieczenia społecznego. Po nieudanej próbie odwołania sie od decyzji w kolejnych instancjach, Wallishauser zapłaciła składki jedynie w części przypadającej na obowiązki pracownika. Następnie wszczęła postępowanie o uchylenie decyzji przed organami administracji, sądami powszechnymi i administracyjnymi. Równocześnie wszczęła postępowanie odszkodowawcze przeciwko ambasadzie podnosząc fakt naruszenia porozumienia w przedmiocie zwrotu wydatków na ubezpieczenia społeczne. Również w tej sprawie orzekające w kolejnych instancjach sądy austriackie uznały decyzję Departamentu Stanu o niedoręczaniu pozwu - jako czyn de iure imperii - za objętą zakresem immunitetu jurysdykcyjnego.

Ostatecznie w postępowaniu przed ETPCz skarżąca zarzuciła Austrii:
- naruszenie prawa własności (art. 1, Protokołu nr 1 do Konwencji) poprzez nadmierny zakres obciążeń podatkowych, 
- naruszenie prawa do rzetelnego procesu sądowego (art. 14 Konwencji w zw. z art. 1 Protokołu nr 1) lub zakazu dyskryminacji (art. 6 Konwencji w zw. z art. 1 Protokołu nr 1), ponieważ niemożność prowadzenia postępowania przeciwko podmiotowi będącemu beneficjentem statusu eksterytorialnego rzekomo nie znajduje obecnie uzasadnienia w prawie międzynarodowym, 
- a wreszcie że odmowa Ministerstwa Bezpieczeństwa Społecznego, Pokoleń i Ochrony Konsumenta oraz Trybunału Konstytucyjnego zwrócenia się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prejudycjalnym w przedmiocie zgodności austriackiego prawa ubezpieczeń społecznych z prawem unijnym naruszyła art. 6 Konwencji (zakaz dyskryminacji).

We wszystkich trzech przypadkach Trybunał uznał dopuszczalność skargi, każdorazowo uznając jej bezzasadność. 

Szczególnie ciekawe, na tle przywołanego powyżej wcześniejszego orzeczenia ETPCz, są przyczyny odrzucenia drugiej skargi (art. 14 lub 6 w zw. z art. 1 Protokołu nr 1). Trybunał uznał bowiem, że skoro zarzut naruszenia prawa własności poprzez nadmierny zakres obciążeń nie spełnia kryterium nieproporcjonalności działania państwa, to nie sposób podnosić naruszenie prawa do rzetelnego procesu, niezależnie od ewentualnego uwzględnienia argumentu dyskryminującego traktowania.