Rada UE ustanawia mandat negocjacyjny ws. multilateralnego sądu arbitrażowego

20 marca Rada UE przyjęła wytyczne negocjacyjne wyznaczające zakres mandatu dla Komisji Europejskiej do podjęcia w ramach UNCTAD rozmów w sprawie powołania multilateralnego sądu arbitrażowego. Nowy, stały organ sądowy (multilateral investment court, MIC) ma według intencji Unii umożliwić odparcie krytyki wobec aktualnego systemu rozstrzygania sporów państwo-inwestor przez trybunały arbitrażowe powoływane ad hoc. 

W warstwie materialnej Rada ma nadzieję, że traktat ustanawiający MIC:

• umożliwi Unii Europejskiej, oraz innym regionalnym organizacjom integracji gospodarczej, zostanie jego stroną i efektywne korzystanie z wszystkich praw traktatowych,
• nie będzie stanowić przeszkody dla państw UE ani państw trzecich do objęcia zakresem jurysdykcji MIC innych traktatów,
• będzie zawierać "odpowiednie zabezpieczenia proceduralne" takie jak możliwość odrzucania niepoważnych pozwów (frivolous claims) oraz, potencjalnie, mechanizmy polubownego rozstrzygania sporów czy regulacje w przedmiocie równoległego prowadzenia postępowań (parallel claims),
• ukonstytuuje sąd składający się organu pierwszej instancji oraz sądu apelacyjnego kompetentnego do uchylenia lub zmiany wyroku w przypadku błędów co do prawa, poważnych błędów w ocenie faktów lub poważnych błędów proceduralnych,
• będzie zapewniać skuteczne mechanizmy wykonywania wyroków;
• zapewni skuteczność środków obrony procesowej również dla państw rozwijających się i najsłabiej rozwiniętych;
• zapewni dostęp do mechanizmu również dla małych i średnich przedsiębiorstw, a nawet osób fizycznych (w szczególności poprzez obniżenie kosztów procesowych);
• miałby być przygotowany do elastycznej adaptacji do późńiejszej zmiany liczby stron oraz obejmowania jurysdykcją obowiązkową MIC coraz to nowych kategorii materialnych sporów.

Ponadto:

• sędziowie MIC mieliby czynić zadość wysokim wymogom zawodowym i etycznym co w związku z m.in. nieusuwalnością na czas długiej i nieodnawialnej kadencji, jak i stałym adekwatnym uposażeniem, miałoby stanowić gwarancję niezależności MIC i niezawisłości sędziów; 
• skład MIC miałby być zrównoważony ze względu na reprezentację geograficzną i płeć;
• procedura przed MIC powinna czynić zadość kryteriom przejrzystości (w szczególności odnośnym zasadom UNCITRAL, zob. nasz ostatni post), jak również zapewniać możliwość udziału stronom trzecim;
• postępowanie powinno czynić zadość wymogom efektywności zarówno ze względu na czas jak i koszt postępowań, a podstawowe koszty stałe funkcjonowania MIC mają ponosić strony traktatu.

W świetle skali kontrowersji, jakie wzbudziły negocjacje rozdziału o ISDS w TTIP, warto podkreślić, z jednej strony, że publikowanie wytycznych negocjacyjnych jeszcze przed rozpoczęciem rozmów nie stanowi standardowej praktyki (Council of the EU, Negotiating directives for a Convention establishing a multilateral court for the settlement of investment disputes) jednak, z drugiej strony, charakter negocjacji w sprawie powołania multilateralnego mechanizmu rozstrzygania sporów gospodarczych trudno przyrównywać do specyfiki negocjacji traktatów gospodarczych regulujących kwestie materialne (zakres wzajemnych ustępstw). Rada wezwała także negocjujących do zapewnienia dostępu do rozmów zainteresowanym rządom i organizacjom międzynarodowym; tam gdzie będzie do możliwe obrady mają być transmitowane, a udział w nich zapewniony dla przedstawicieli organizacji pozarządowych.

Decyzja Rady ws. ustanowienia mandat negocjacyjnego stanowi kontynuację kilkuletniej strategii UE w tym zakresie. Choćby na przykładzie postów PPM dość przypomnieć o klauzulach przewidujących ustanowienie MIC w FTA UE-Wietnam (post tutaj) i CETA (posty tu czy tu), czy o przedmiotowych konsultacjach prowadzonych przez Komisję (nasz post). Wsparciem dla realizacji tego zamierzenia będzie wreszcie niedawny wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Achmea (nasz post), w którym sędziowie stwierdzili, że obowiązywanie wewnątrzunijnych BITów jest sprzeczne z prawem Unii.

Negocjacje na forum UNCTAD wpisują się w szerszy kontekst międzynarodowych wysiłków na rzecz reformy arbitrażu inwestycyjnego, o czym pisaliśmy choćby w kontekście rozmów w UNCITRAL oraz inicjatywy rewizji ICSID.