Przekazujemy Stanowisko Konferencji Ambasadorów nt. "szybkiej ścieżki" włączenia Ukrainy do UE
Warszawa,
dnia 8 marca 2022 r.
Ukraina
należy do Europy! Wezwanie do stworzenia kompleksowego, konkretnego
i
efektywnego planu włączenia Ukrainy do Unii Europejskiej
1. Brutalna agresja Rosji na Ukrainę w
dramatycznym świetle postawiła sprawę włączenia Ukrainy do Unii Europejskiej.
Różne były koleje zbliżania Ukrainy do Unii w ostatnich trzydziestu latach.
Obecnie relacje oparte są na nowoczesnym układzie stowarzyszeniowym, którego
część handlowa działa od 2014 r., a całość formalnie weszła w życie w 2017
r. W preambule tego układu odnotowano
wprawdzie „wagę, jaką Ukraina przywiązuje do swej europejskiej tożsamości”,
potwierdzono że „UE przyjmuje do wiadomości europejskie aspiracje Ukrainy i
wita jej wybór na rzecz Europy”, a za cel uznano stopniowe zbliżenie „oparte na
bliskich i uprzywilejowanych powiązaniach”. W obecnej sytuacji, gdy zbrodniczej
agresji Rosji Ukraina przeciwstawia twardą obronę wartości i zasad, działając de facto w interesie i w imieniu całego
demokratycznego świata, ten poziom zaangażowania Unii Europejskiej staje się
jednak anachroniczny i niewystarczający.
2. Przynależność Ukrainy do Europy i
perspektywa jej włączenia do Unii Europejskiej staje się po rosyjskiej agresji
kwestią wagi fundamentalnej. Decyzją o historycznym znaczeniu było podpisanie
przez Prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego wniosku o członkostwo w Unii
(notyfikowanego 1 marca br.). Państwa członkowskie (Rada UE) powinny niezwłocznie
podjąć działania: zlecić Komisji Europejskiej pilne sporządzenie opinii w
sprawie wniosku Ukrainy, a następnie potwierdzić gotowość do przyjęcia Ukrainy,
gdy tylko spełnione zostaną niezbędne przesłanki, oraz nadać jej status
kandydata do członkostwa. Byłby to bardzo istotny sygnał, niemniej, aby nabrał
on znaczenia politycznego i praktycznego, które sprostałoby obecnej sytuacji,
wymaga on sprecyzowania.
3. Sprecyzowanie takie musi odbywać się w
ramach prawnych określonych w art. 49 TUE, który określa procedurę przyjęcia
nowego państwa do Unii Europejskiej. Na odrębne formułowanie „szybkiej ścieżki”
dla Ukrainy nie ma czasu. Wymagałoby to bowiem rewizji TUE, czyli zawarcia
nowego traktatu rewizyjnego. Niemniej obecna procedura, określona w art. 49
TUE, pozostawia spore pole do podjęcia konkretnych działań.
4. Przede wszystkim należy przypomnieć, że
przyjęcie nowego państwa do Unii leży w ręku wszystkich 27 państw członkowskich
– one bowiem formalnie negocjują i zawierają traktat akcesyjny oraz decydują (w
Radzie UE) o kolejnych etapach akcesu. W procesie akcesyjnym istotną rolę
odgrywają również instytucje unijne, zwłaszcza Komisja Europejska i Parlament
Europejski. Należy również mieć na uwadze, że zakończenie rokowań akcesyjnych i
przyjęcie nowego państwa jest zawsze ukoronowaniem złożonego procesu dostosowań
do wymogów unijnego rynku wewnętrznego oraz każdej z ponad dwudziestu unijnych
polityk sektorowych i horyzontalnych. Część tej drogi Ukraina już ma za sobą
dzięki realizacji zobowiązań zawartych w swoim układzie o stowarzyszeniu z UE,
znaczna jednak część pozostaje do pokonania. Jak zatem mógłby zostać
skonstruowany ambitny, a zarazem realistyczny projekt dla Ukrainy?
5. Nadanie Ukrainie statusu kandydata do
członkostwa byłoby bardzo ważnym pociągnięciem, zwykle bowiem poprzedzone jest
kilkuletnim etapem przygotowawczym. O nadaniu takiego statusu decydują państwa
członkowskie (Rada Europejska – w składzie szefów państw lub rządów, na
najwyższym szczeblu politycznym). Decyzja taka musi być poprzedzona opinią
wstępną Komisji Europejskiej. Determinacja polityczna państw członkowskich UE i
przewodniczącej Komisji (vide obrady Parlamentu Europejskiego w dniu 1 marca
br.) wobec agresji Rosji, dają nadzieję,
że nadanie Ukrainie statusu państwa kandydującego może nastąpić szybko. Jest to
jednak dalece niewystarczające. Decyzji takiej musi towarzyszyć „kompleksowy, konkretny i efektywny planu
włączenia Ukrainy do Unii Europejskiej”. Może on zostać ustanowiony w
oparciu o istniejące instrumenty układu stowarzyszeniowego, Europejskiej
Polityki Sąsiedztwa oraz Partnerstwa Wschodniego, a – jeśli trzeba –
porozumienia Unii z państwami trzecimi i finansowymi instytucjami
międzynarodowymi. Zasadnicze jego elementy powinny obejmować:
1) Towarzyszącą decyzji w sprawie nadania Ukrainie
statusu kandydata do członkostwa deklarację
polityczną Rady Europejskiej (najwyższych przedstawicieli państw
członkowskich), co najmniej na miarę tzw. deklaracji kopenhaskiej z 1993 r., w
której nakreślono perspektywę uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej „nowych
demokracji”, w tym Polski;
2) Konkretne programy wsparcia dla Ukrainy w
następujących etapach:
Po
pierwsze: w obecnej sytuacji
trwającej inwazji Rosji – program wsparcia Ukrainy w działaniach na rzecz
odparcia agresji, łącznie z udzieleniem pomocy w postaci uzbrojenia;
Po
drugie: po odparciu agresji
Rosji – program kompleksowej pomocy w odbudowie zniszczeń wojennych i w
przywróceniu państwa do normalnego
funkcjonowania;
Po trzecie: paralelnie do drugiego etapu, powinien rozpocząć
działanie (z rosnącym natężeniem) program wspierający restrukturyzacją
działania państwa i gospodarki ukraińskiej, nakierowany na przygotowanie do
rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych;
Po
czwarte: finalizacją musi
być przejście do etapu negocjacji akcesyjnych, prowadzących do uzyskania przez
Ukrainę członkostwa w Unii Europejskiej.
7.
Przesłanką powodzenia zwłaszcza pierwszych trzech etapów planu jest zapewnienie współpracy i synchronizacji ze
Stanami Zjednoczonymi, Zjednoczonym Królestwem, z finansowymi instytucjami
międzynarodowymi oraz gotowymi do zaangażowania innymi państwami trzecimi. Tak więc pierwsze trzy etapy działania
„kompleksowego, konkretnego i efektywnego planu” pomocy Ukrainie wymagają stworzenia wielkiego,
międzynarodowego projektu, który powinna i jest w stanie koordynować Unia Europejska.
Unia Europejska powinna więc zainicjować niezwłoczne zwołanie na najwyższym szczeblu konferencji międzynarodowej w
sprawie sformułowania takiego planu. W naszej zbiorowej pamięci pozostaje
podobny projekt, który demokratyczny Zachód stworzył w 1989 r. na rzecz
demokracji, rodzących się w Europie Środkowej. Powtórzmy to, kreatywnie
korzystając z dobrych praktyk, powstałych w G-24, ówczesnej platformie
koordynacyjnej Zachodu!
Finalnym
aktem takiego planu musi się stać członkostwo Ukrainy w Unii Europejskiej.
Niech
żyje wolna i demokratyczna Ukraina!
Podpis:
Konferencja Ambasadorów RP
Konferencja
Ambasadorów
RP to stowarzyszenie byłych przedstawicieli RP, której celem jest analiza polityki
zagranicznej, wskazywanie pojawiających się zagrożeń dla Polski i sporządzanie
rekomendacji. Chcemy dotrzeć do szerokiej opinii publicznej. Łączy nas
wspólna
praca i doświadczenie w kształtowaniu pozycji Polski jako nowoczesnego państwa
Europy, znaczącego członka Wspólnoty Transatlantyckiej. Jesteśmy
przekonani, że polityka zagraniczna powinna reprezentować interesy Polski, a
nie partii rządzącej.