Arabska wiosna przed arbitrażem inwestycyjnym: Al Jazeera v. Egipt

Grupa Medialna Al Jazeera powiadomiła Egipt o poniesionych przez nią szkodach w wysokości 150 mln USD w związku z, naruszającym prawo inwestora do "pełnego bezpieczeństwa i ochrony", sposobem traktowania od lipca 2013 roku. W razie braku porozumienia między stronami w ciągu 6 miesięcy, zgodnie z BITem między Katarem a Egiptem z 1999 roku (na stronach rządowych obu państw brak wersji anglojęzycznej traktatu; również UNCTAD oferuje jedynie arabski tekst porozumienia) Al Jazeera zapowiedziała wszczęcia postępowania arbitrażowego przed ICSID (Al Jazeera, Al Jazeera demands $150m damages from Egypt).

S&P winne przeszacowania argentyńskich obligacji

Sąd Najwyższy Argentyny utrzymał wyrok przeciwko agencji ratingowej Standard&Poor's (S&P), mocą którego S&P uznano winną przeszacowania podczas kryzysu finansowego w 2002 roku wartości obligacji wyemitowanych przez lokalne oddziały amerykańskich banków Citigroup oraz Boston Bank. Zdaniem sędziów instrumentom finansowym nierzetelnie przyznano wysokie ratingi, a następnie nie przekazano niepokojących danych do sprawującej nadzór nad giełdą Comision Nacional de Valores.

Sąd stwierdził "brak profesjonalizmu i transparentności" działań samej S&P, jak również jej dyrektorów wykonawczych oraz ciała wykonawczego (Il Sole 24 Ore, La Corte suprema dell'Argentina condanna Standard&Poor's per poca trasparenza). 

W przeciwieństwie do nieznacznej dolegliwości zasądzonego odszkodowania (2490 dolarów), orzeczenie ma znaczną doniosłość symboliczną i wpisuje się w utrzymujący się w ostatnich miesiącach trend krytycznego postrzegania roli pełnionej przez agencje ratingowe.

W międzyczasie przed amerykańskim Sądem Najwyższym odbyło się posiedzenie w sprawie NML Capital (zobacz nasze posty na temat postępowań przeciwko Argentynie), podczas którego zachowanie sędziów miało sugerować, że będą oni szukać kompromisowego rozwiązania między oczekiwaniami właścicieli niezrestrukturyzowanych obligacji oraz interesami Argentyny (WSJ, Justices Resist Argentina's Request).

Kosowski sąd ds. handlu organami ludzkimi

Parlament kosowski przegłosował po burzliwej debacie utworzenie nowego specjalnego sądu, którego zadaniem będzie zbadanie zarzutów zbrodni wojennych oraz handlu organami ludzkimi, których dopuścić mieli się wojownicy Wyzwoleńczej Armii Kosowa.

Impulsem do powołania sądu była debata tocząca się od 2010 r. w związku z przedstawieniem przez senatora Dicka Marty’ego raportu, w którym opisał on proceder handlu organami więźniów, rzekomo prowadzony przez byłych dowódców UCK w tym obecnego premiera Hashima Taciego. Sąd będzie działał na podstawie prawa kosowskiego i będzie miał siedzibę w Kosowie, natomiast sędziowie i prokuratorzy będą międzynarodowi.

Proces Kadafiego i al-Senussiego w Libii

W Libii rozpoczął się właśnie proces jednego z synów Muammara Kadafiego - Saifa Kadafiego i kilkunastu innych funkcjonariuszy libijskiego systemu, wśród których znajduje się dawny szef ochrony Abdullah al-Senussi, oskarżanych o popełnienie zbrodni wojennych i korupcję. Jeśli chodzi o Kadafiego przebywającego pod opieką milicji z Zintanu nie był on obecny osobiście, ale poprzez łącze internetowe. Na miejscu pojawił się zaś al-Senussi, który przebywa pod opieką sił rządowych.

Republika Wysp Marshalla skarży do MTS dziewięć "państw atomowych"

W ostatni czwartek, 24 kwietnia, rząd Republiki Wysp Marshalla złożył do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości skargi przeciwko dziewięciu państwom dysponującym bronią atomową, tj. Chinom, Francji, Indiom, Izraelowi, Korei Północnej, Pakistanowi, Rosji, Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii. Wszystkie skargi dotyczą niewykonywania przez "państwa atomowe" ich międzynarodowych zobowiązań w odniesieniu do zaprzestania wyścigu zbrojeń jądrowych i atomowego rozbrojenia. Jednak zarówno kwestie podstaw jurysdykcji Trybunału, jak i zobowiązań będących przedmiotem skarg w poszczególnych sprawach są dość skomplikowane.

W przypadku trzech państw, Indii, Pakistanu i Wielkiej Brytanii, jurysdykcja MTS jest oparta na złożonych zgodnie z art. 36 ust. 2 jednostronnych deklaracjach tych państw z jednej, a Wysp Marshalla z drugiej strony (złożyły one deklarację równo rok wcześniej, 24 kwietnia 2013 r.). Te sprawy należy zatem uznać za zawisłe. Z kolei w odniesieniu do pozostałych skarg podstawą jurysdykcji MTS może być wyłącznie zgoda pozwanych państw. Czy którekolwiek z nich zdecyduje się podjąć wyzwanie? Wydaje się to wątpliwe.

Spór w WTO o jednolite opakowania papierosów wkracza w nową fazę

W tym tygodniu WTO zdecydowało w końcu o powołaniu dwóch kolejnych paneli, które zajmą się zbadaniem zgodności australijskiego ustawy wymagającej stosowania jednolitych opakowań wyrobów tytoniowych z prawem WTO. W efekcie tej decyzji mamy aktualnie pięć powołanych paneli (na wniosek odpowiednio Kuby, Ukrainy, Indonezji, Hondurasu oraz Dominikany). 

Jednocześnie podjęto drugą decyzję o rozpatrzeniu wszystkich powyższych pięciu sporów w ramach jednego postępowania przed tym samym składem (formalnie istniało będzie więc pięć różnych paneli, w praktyce funkcjonował będzie tylko jeden). Dyrektor Generalny WTO wskaże panelistów do 5 maja 2014 r. 

Dochodzenie Prokurator MTK na Ukrainie

Na stronie MTK właśnie ukazała się informacja, że Prokurator Trybunału podjęła się wstępnego zbadania sytuacji na Ukrainie aby ustalić, czy wypełnione są przesłanki aby rozpocząć dochodzenie. W szczególności Prokurator skupi się na trzech kwestiach:

- czy wydarzenia, które miały miejsce objęte są jurysdykcją trybunału (a więc m.in. czy miało miejsce ludobójstwo lub zbrodnie przeciwko ludzkości lub zbrodnie wojenne),

- czy sprawa jest dopuszczalna do rozpatrzenia przez MTK (a więc czy nie jest prowadzone żadne śledztwo/dochodzenie/postępowanie w tej samej sprawie przez sąd krajowy (jest to wymóg związany z zasadą komplementarności wynikający z art. 17 Statutu MTK)),

- weźmie także pod uwagę czy ewentualne rozpoczęcie dochodzenia jest w interesie wymiaru sprawiedliwości.

San Marino podpisało Konwencję ICSID

Zgodnie z art. 75 Konwencji Waszyngtońskiej Bank Światowy poinformował Umawiające się Strony o podpisaniu Konwencji przez San Marino (ICSID News Release).

Aktualna lista państw współpracujących w ramach ICSID dostępna jest tutaj.

Spór terytorialny pomiędzy Francją a Kanadą na Atlantyku

Francuskie plany rozszerzania granic jurysdykcji nad szelfem kontynentalnym ponad 200 mil morskich od wybrzeża, o których pisaliśmy między innymi tutaj, napotykają sprzeciw niektórych państw. 

Jednym z punktów zapalnych jest wyspa St. Pierre et Miquelon stanowiąca francuskie terytorium zamorskie, znajdująca się niedaleko Nowej Funlandii (Kanada). Wcześniejsze spory dotyczące głównie rozgraniczania łowisk (arbitraż z 1992 r.) zmieniły swój charakter wraz z badaniami, które wskazują na możliwość występowania w tym rejonie szelfu kontynentalnego zasobów gazu i ropy. Francja ponawia próby rozszerzenia wyłącznej strefy ekonomicznej do maksymalnych przewidzianych przez Konwencję o Prawie Morza 350 mil morskich, czemu sprzeciwia się Kanada. 23 kwietnia 2014 roku ministerstwo spraw zagranicznych Kanady w komentarzu dla agencji informacyjnej AFP potwierdziło wolę utrzymania status quo osiągniętego w ramach postępowania arbitrażowego w 1992 r. Jest to reakcja na wniosek Francji przedstawiony Komisji NZ ds. granic szelfu kontynentalnego dotyczący jego rozszerzenia do wspomnianych już 350 mil morskich  (patrz tutaj). 

Warto zwrócić też uwagę, że podobne działania zmierzające do rozszerzenia wyłącznej strefy ekonomicznej na spornym terenie zostały podjęte także przez Kanadę, która złożyła podobny wniosek w grudniu 2013 (patrz tutaj). 
Więcej informacji tutaj.

Nowe limity odpowiedzialności przy przewozie pasażerów drogą morską

Wczoraj (23 kwietnia 2014) wszedł w życie protokół z 2002 roku do Konwencji ateńskiej w sprawie przewozu morzem pasażerów i ich bagażu z dnia 13 grudnia 1974 r. (PAL). Konwencja została ratyfikowana przez 10 państw, co było warunkiem jej wejścia w życie. Nowy, gwarantujący wyższe limity odpowiedzialności, reżim nie został jeszcze przyjęty przez Polskę. 

Stan poszanowana praw człowieka w krajach Rady Europy – raport Sekretarza Generalnego RE

Sekretarz Generalny RE opublikował w ubiegłym tygodniu raport na temat stanu poszanowania praw człowieka, demokracji i rządów prawa w Europie. Wśród głównych problemów, na które wskazał Sekretarz znalazły się rasizm i dyskryminacja (dotykające 39 państw członkowskich), niedostateczne warunki osadzenia (30 państw), korupcja (26 państw), złe traktowanie przez funkcjonariuszy publicznych w trakcie wykonywania przez nich obowiązków służbowych (23 państwa), wykluczenie Romów (23 państwa), nieprawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości (20 państw) oraz handel ludźmi (11 państw). W raporcie podkreślono, iż bezrobocie i ubóstwo podsycają wszelkiego rodzaju nurty ekstremalne i konflikty.

"Bar shopping", czyli jak zgodnie z prawem unijnym za granicą zostać adwokatem

Zdaniem Rzecznika Generalnego Trybunału sprawiedliwości Nilsa Wahla, ubieganie się o wpis na listę adwokacką w innym państwie członkowskim ze względu na bardziej liberalne warunki dopuszczenia do zawodu celem późniejszego wpisu na listę adwokacką we własnym kraju zgodnie z przepisami Dyrektywy 8/5/WE mającej na celu ułatwienie stałego wykonywania zawodu prawnika w Państwie Członkowskim innym niż państwo uzyskania kwalifikacji zawodowych, nie stanowi nadużycia prawa. Odpowiednio, odmowa udzielenia wpisu obywatelom własnym do rejestru adwokatów, którzy uzyskali uprawnienia w państwie trzecim narusza Dyrektywę (Opinia Rzecznika Generalnego, Press Release).

Ukraina uznaje jurysdykcję Międzynarodowego Trybunału Karnego

Do MTK dotarła w końcu deklaracja Ukrainy (przyjęta przez ukraiński Parlament 25 lutego br) o uznaniu jurysdykcji Trybunału. Deklaracja złożona została w trybie art. 12 ust. 3 Statutu Rzymskiego, który pozwala na uznanie jurysdykcji MTK państwu nie będącemu stroną statutu. Państwo takie powinno po złożeniu deklaracji podjąć współpracę z MTK bez zwłoki i zastrzeżeń. Tekst deklaracji znajduje się tu.

Rosja rozważa skargę do WTO na amerykańskie sankcje

Minister Rozwoju Gospodarczego Federacji Rosyjskiej, Aleksiej Uliukajew w zeszłym tygodniu poinformował członków Dumy, iż rząd rosyjski rozważa wszczęcie oficjalnego postępowania przeciwko Stanom Zjednoczonym w sprawie amerykańskich sankcji gospodarczych nałożonych na Rosję w konsekwencji kryzysu krymskiego. Warto dodać, że Rosja już wcześniej krytykowała na forum WTO amerykańskie sankcje (m. in. na posiedzeniu Rady ds Handlu Towarami w dniu 9 kwietnia 2014 r.), szczególnie w części dotyczącej zamrożenia aktywów Banku Rossija oraz wprowadzenia zakazu zawierania transakcji z tym bankiem przez obywateli amerykańskich (w tym osób prawnych które mają siedzibę w USA).

Prezes Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości Peter Tomka z wizytą w Polsce

W dniach 5-6 maja Prezes Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości Peter Tomka złoży wizytę w Polsce na zaproszenie Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego. Poza spotkaniami z Prezydentem RP Bronisławem Komorowskim i ministrem Sikorskim, gość wygłosi również dwa wykłady: „Rola Międzynarodowego Trybunał Sprawiedliwości w rozwoju prawa międzynarodowego” dla członków Grupy Polskiej International Law Association i członków Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych oraz „Relacja prawa krajowego do prawa międzynarodowego w orzecznictwie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości” dla sędziów Trybunału Konstytucyjnego i zaproszonych gości.

Japonia zapowiada powrót do połowów wielorybów

Niespełna trzy tygodnie temu pisaliśmy o orzeczeniu MTS w sprawie Whaling in the Antarctic (Australia v. Japan), w którym stwierdził on, że japoński program połowów JARPA II jest niezgodny z Konwencją o uregulowaniu połowów wielorybów i nakazał Japonii jego natychmiastowe zakończenie. Tymczasem, jak donosi prasa (Le Monde i NYTimes), Japonia zapowiedziała dziś, że w przyszłym roku powróci do programu połowu wielorybów w celach naukowych. 

Wprawdzie sam program JARPA II został odwołany zgodnie z orzeczeniem MTS, ale w przyszłym roku Japonia planuje rozpoczęcie nowego, spełniającego wymogi określone w orzeczeniu. Japonia planuje znaczne zmniejszenie liczny łowionych wielorybów oraz większy nacisk na cele naukowe (pobieranie próbek DNA od każdego okazu). Japonia planuje pod koniec roku zwrócić się o zgodę na podjęcie nowych "badań" do Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej, tak aby móc rozpocząć połowy w 2015 r.

Komisja Europejska pozywa Polskę do Trybunału Sprawiedliwości

Wczoraj (16 kwietnia) Komisja Europejska poinformowała o podjęciu decyzji o pozwaniu Polski do TS za brak sankcji wprowadzonych w przypadku nieprzestrzegania przepisów UE przez przedsiębiorstwa i personel podejmujące działalność związaną z gazami fluorowanymi (oficjalnie, jest to brak informacji o sankcjach).

Gazy fluorowane to sztucznie stworzone przez człowieka gazy, wykorzystywane w przemyśle. Zastąpiono nimi gazy niszczące warstwę ozonową, dla której są bezpieczne. Są jednak gazami cieplarnianymi. W związku z tym UE już w 2006 r. przyjęła rozporządzenie (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych, w którym nałożono na przedsiębiorców obowiązek ograniczenia emisji tych gazów oraz ich odzysku. Jest to rozporządzenie, a zatem nie ma tutaj mowy o krajowych środkach wykonawczych. W art. 13 zobowiązano jednak państwa członkowskie do określenia sankcji nakładanych na przedsiębiorców w przypadku złamania rozporządzenia (państwa miały na ich wprowadzenie czas do lipca 2008). Zdaniem KE to właśnie tego obowiązku nie dopełniła Polska.

Uzasadniona opinia została przesłana do Polski w 2012 r., a zatem było sporo czasu na odpowiednie dostosowanie przepisów.

ETPCz o obowiązku uzasadniania odmowy zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym – wyrok Dhahbi p. Włochom

Wraz ze zbliżającą się akcesją UE do EKPCz, Trybunał strasburski coraz aktywniej wypowiada się w sprawach dotyczących prawa UE. W wyroku w sprawie Dhahbi p. Włochom ETPCz jednogłośnie stwierdził, że imigrant zarobkowy pochodzenia tunezyjskiego nie powinien być pozbawiony świadczeń rodzinnych jedynie na podstawie kryterium narodowości. Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 14 w zw. z art. 8 Konwencji. Dodatkowo Trybunał negatywnie ocenił sposób postępowania sądu włoskiego w odniesieniu do żądania skarżącego zwrócenia się przez sąd rozstrzygający o jego roszczeniach o świadczenia z pytaniem prejudycjalnym do ETS (zgodnie z dawnym nazewnictwem). W tym względzie ETPCz uznał, że doszło do naruszenia art. 6 Konwencji gwarantującego prawo do rzetelnego procesu. 

Raport za 2013 r. ze stosowania Karty Praw Podstawowych UE

Komisja Europejska opublikowała wczoraj Raport za 2013 r. ze stosowania Karty Praw Podstawowych UE, która, co podkreślił Raport, skierowana jest głównie do instytucji unijnych. Już na wstępie Raportu przypomniano, że Karta stanowi jedynie uzupełnienie krajowych systemów ochrony praw człowieka i wiąże państwa członkowskie w zakresie, w jakim implementują one prawo UE. Raport koncentruje się na trzech obszarach stosowania Karty. Po pierwsze podkreśla rolę Trybunału Sprawiedliwości UE w implementowaniu Karty, szczególnie wskazując na ostatni rozwój orzecznictwa w zakresie stosowania Karty w państwach członkowskich. W Raporcie wskazano przykłady sytuacji, w których Trybunał uznał, że państwa członkowskie nie stosowały prawa UE, dlatego też Karta nie miała zastosowania (np. sprawa Pringle (CJEU, C-370/12, Thomas Pringle, 27.11.2012), czy Fierro i Marmorale (CJEU, C-106/13, Francesco Fierro and Fabiana Marmorale v Edoardo Ronchi and Cosimo Scocozza, 30.5.2013), oraz sytuacje, które wiązały się ze stosowaniem Karty (np. sprawa ZZ (CJEU, C-300/11 ZZ v Secretary of State for the Home Department, 4.6.2013), czy sprawa Kaveh Puid (CJEU, C-4/11 Bundesrepublik Deutschland v Kaveh Puid, 14.11.2013).

Po drugie, Raport wskazuje bardzo liczne przykłady działań instytucji UE w zakresie przestrzegania i promowania praw podstawowych, włączając w to rozwój legislacji i polityk UE. A po trzecie, Raport podkreśla znaczenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz postępy w pracach nad przystąpieniem UE do Konwencji (pisaliśmy o tym na blogu tu).  

Zaskakująca apelacja US w sprawie metali ziem rzadkich

Stany Zjednoczone zdecydowały się w zeszłym tygodniu na złożenie apelacji od raportu panel WTO w sprawie China – Measures Related to the Exportation of Rare Earths, Tungsten and Molybdenum dotyczącej chińskich ograniczeń handlowych na eksport metali ziem rzadkich. 

Na pierwszy rzut oka decyzja ta może wydawać się dziwna. Stany Zjednoczone wygrały bowiem postępowanie przed panelem WTO, zaś samo odwołanie dotyczy drugorzędnych kwestii proceduralnych, nie mających większego wpływu na zakres rekomendacji panelu. Okazuje się jednak, że złożenie apelacji może być uzasadnione ze względów taktyczno-procesowych. Stany Zjednoczone, słusznie zakładając że Chiny złożą odwołanie od decyzji panelu, postanowiły działać wyprzedzająco. Zgodnie z regułami WTO dotyczącymi zasad składania odwołania, złożenie wniosku przez USA powoduje, że Chiny muszą złożyć swoją apelację w ciągu kolejnych pięciu dni. Tym samym znaczenie ulega skróceniu okres przewidziany na złożenie apelacji, który normalnie upływałby dopiero 25 maja 2014 r. 

Powyższa strategia procesowa została zastosowana w praktyce WTO po raz pierwszy.

Więcej informacji jest dostępnych w dokumencie WT/DS431/9, który można znaleźć w bazie danych WTO.

O sprawie pisaliśmy już wcześniej tu i tu.

ISDS usunięty z australijsko-japońskiego porozumienia o partnerstwie gospodarczym

Wiele uwagi poświęciliśmy ostatnio dyskusji, czy klauzula arbitrażowa powinna się znaleźć w unijno-amerykańskiej umowie TTIP (zob. nasze ostatnie tu i tu) z jednej strony mając na uwadze interesy europejskich i amerykańskich inwestorów, a z drugiej ze względu na ewentualne pośrednie oddziaływanie rezygnacji z klauzuli arbitrażowej na rozwój prawa ochrony inwestycji. Obawiając się "wylania dziecka z kąpielą" zwracano uwagę, że wobec publicznej krytyki, której przedmiotem stał się arbitraż inwestycyjny, rezygnacja z takiego mechanizmu zamiast reformy mogłaby wysłać niepożądany sygnał, nawet jeżeli w kontekście Atlantyckim niekoniecznie ISDS jest niezbędne.

Publikacja kolejnej części raportu Międzyrządowego zespołu ds. zmian klimatu

Międzyrządowy zespół ds zmian klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC) ogłosił dziś w Berlinie kolejną część swojego raportu. Tym razem zawiera ona wskazówki na temat koniecznych zmian. Zespół postuluje w nich w zasadzie całkowitą rewolucję w światowej gospodarce. Jego zdaniem tylko to może dać szansę na zapobieżenie wzrostowi temperatury o 2°C. Zdaniem ekspertów pracujących nad raportem, poprzednie zalecenia, wydane 7 lat temu, poniosły porażkę. Ponadto niektorych zmian nie da się już odwrócić. Pełen raport nie jest jeszcze dostępny, chociaż został dziś oficjalnie zatwierdzony. Za klika dni będzie go można znaleźć go tu, natomiast już dziś dostępne jest streszczenie (Komentarz).

Jest to kolejna część raportu, po opublikowanej dwa tygodnie temu części dotyczącej wpływu zmian klimatu na życie na ziemi. Już wówczas Zespół stwierdził  katastrofalny wpływ człowieka na klimat na Ziemi. Podkreślał zwłaszcza, że w ciągu ostatniej dekady zmiany w tym zakresie następowały szybciej niż kiedykolwiek wcześniej. 

***
IPCC został powołany przez Światową Organizację Meteorologiczną oraz UNEP do oceny zmian klimatu w 1988. Składa się z kilkuset naukowców z różnych państw, reprezentujących różne dziedziny. Jego głównym zadaniem jest publikowanie raportów i ocena zmian klimatu i udziału czynników antropogenicznych w tych zmianach. Obecnie publikowany raport jest piątym raportem IPCC.

3.7 to 4.8°C

3.7 to 4.8°C

Unijne regulacje dotyczące sporów inwestycyjnych jeszcze w tej kadencji

Wiele miejsca poświeciliśmy ostatnio kontrowersjom wokół włączenia mechanizmu rozstrzygania sporów pomiędzy państwem i inwestorem w TTIP (posty: tu, tu, tu i tu), Tymczasem niezależnie od negocjacji ze Stanami Zjednoczonymi kończą się prace nad stworzeniem unijnych regulacji dotyczących odpowiedzialności finansowej związanej z trybunałami ds rozstrzygania sporów pomiędzy inwestorem a państwem.

4 kwietnia Sekretariat Rady poinformował, że udało się osiągnąć porozumienie w sprawie Rozporządzenia w tej sprawie w ramach tzw. trilogu. Jest to o tyle ważne, że w przyszłym tygodniu kończy prace Parlament Europejski bieżącej kadencji. 14 kwietnia planowane jest zatwierdzenie uzgodnionej, kompromisowej wersji projektu przez Komisję Handlu Zagranicznego PE, natomiast 16 kwietnia głosowanie na posiedzeniu plenarnym. Rada, po zatwierdzeniu tekstu przez COREPER 4 kwietnia, jedynie formalnie zatwierdzi projekt (dossier i projekt rezolucji). Pozwoli to na przyjęcie rozporządzenia już w pierwszym czytaniu. 

USA chcą zablokować nominację irańskiego ambasadora przy ONZ

Ostatnio mogło się wydawać, że relacje Zachodu z Iranem ulegają poprawie (zob. nasz post dotyczący rozmów 5+1). W stosunkach amerykańsko-irańskich ponownie doszło jednak do napięć. Podobnie jak w przypadku styczniowego skandalu z dyplomatką Devyani Khobragade, która mimo uzyskania akredytacji przy ONZ, została poproszona o opuszczenie państwa (zobacz nasz post tutaj), Departament Stanu USA usiłuje obecnie wpłynąć na skład osobowy irańskiej reprezentacji przy ONZ.

W poniedziałek 7 kwietnia amerykański Senat przyjął propozycję legislacyjną Senatora Teda Cruza w przedmiocie Zakazu wstępu na terytorium Stanów Zjednoczonych jakimkolwiek przedstawicielom przy ONZ, o których wiadomo, że byli zaangażowani w szpiegostwo lub akty terrorystyczne przeciwko USA, a które stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego (Bill S. 2195). Przyjęcie ustawy wiązałoby się z obowiązkiem odmowy udzielenia wizy wjazdowej takim osobom. Projekt musi teraz zostać zatwierdzony przez Izbę Reprezentantów, a następnie przedłożony do podpisu Prezydentowi (informacje nt. prac legislacyjnych dostępne są tu). 

Senator Cruz wystąpił z inicjatywą (1 kwietnia) w związku z zapowiedzą Prezydenta Iranu Hassan'a Rouhani nominowania na stanowisko ambasadora przy ONZ Hamida Abutalebiego, który miał swój udział w kryzysie zakładników w 1979 roku. Zob. wywiad z Cruzem wyemitowany przez CNN.

Abutalebi pełnił uprzednio funkcję przedstawiciela dyplomatycznego we Włoszech, Belgii i Australii, a także był członkiem misji dyplomatycznej w pracach w siedzibie ONZ (Reuters, Former U.S. hostages angry about new Iran U.N. envoy appointee).

Biały Dom odmówił komentarza w sprawie (Reuters, Senate votes to bar proposed Iran U.N. ambassador from country).

Wyniki pierwszej rundy Jessupa - Polska nie przechodzi dalej...znowu. Dlaczego?

Właśnie ogłoszono drużyny, których państw przeszły do następnej rundy prestiżowego konkursu Jessupa. Nie ma wśród nich drużyny z Polski (a są przykładowo 3 z Rosji czy 1 z Węgier). Warto zastanowić się, dlaczego polskim drużynom tak trudno przebić się w tym konkursie. Wydaje się, iż problem leży w systemie przygotowywania się do konkursu. W innych państwach eliminacje do drużyny odbywają się już na rok przed konkursem, zazwyczaj w kwietniu czy maju. W takim przypadku w momencie ogłoszenia kazusu we wrześniu danego roku, drużyna jest zgrana i gotowa do pracy. Ma wówczas aż sześć miesięcy na przygotowanie problemu. Na polskich uczelniach drużyny są często kompletowane jesienią i to niekiedy nie na podstawie ich znajomości prawa międzynarodowego, lecz prawa amerykańskiego...co jest dość kuriozalnym rozwiązaniem. Na przygotowanie kazusu polskie drużyny mają o wiele mniej czasu niż w innych krajach. Nie ma również systemu honorowania trenerów drużyny. Warto rozważyć możliwość doliczania godzin spędzonych na przygotowanie drużyny do pensum, czy inny sposób wynagradzania trenera. Wydaje się również, że nadal nie ma świadomości prestiżu związanego z konkursem Jessupa, a przecież wielu prawników międzynarodowych bazując na wynikach konkursu ocenia stan nauki prawa międzynarodowego w danym kraju. I osobnym tematem jest to, czy na zajęciach prawa międzynarodowego studenci są zmuszani do rozwiązywania kazusów, do kreatywnego myślenia, jak dużą część zajęć przeznacza się na dyskusję, debaty, pracę w grupach. Być może Jessup powinien skłonić nas nauczających do przemyślenia metod pracy i nauczania, a władze uczelni do dostrzeżenia problemów finansowania nie tylko drużyn, ale i trenujących.

Zawieszenie praw delegacji rosyjskiej w Zgromadzeniu Parlamentarnym RE

W czasie trwającego w tym tygodniu posiedzenia Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy zawiesiło prawa delegacji rosyjskiej do aktywnego uczestnictwa w jego pracach. Po trzygodzinnej debacie, której konkluzją było uznanie aneksji Krymu przez Rosję za działanie sprzeczne ze Statutem RE oraz zobowiązaniami, które przyjęła ona przystępując w 1996 r. do RE, Zgromadzenie na podstawie art. 9 Regulaminu podjęło decyzję o zawieszeniu praw delegacji rosyjskiej do: głosowania, do członkostwa w gremiach decyzyjnych Zgromadzenia – Biura, Komitetu Prezydialnego oraz Komitetu Stałego, a także do uczestniczenia w wyborczych misjach obserwacyjnych. Zawieszenie będzie obowiązywało w czasie całej sesji 2014 r., tj. w praktyce do 26.01.2015 r. Decyzja zapadła 145 głosami za, 21 przeciw, a 22 deputowanych wstrzymało się od głosu. Wśród głosujących przeciwko zawieszeniu byli przedstawiciele Turcji, Finlandii, Serbii, Węgier, Armenii, Francji, a także po jednym parlamentarzyście z Niemiec, Mołdawii i Grecji.   

Działania podjęte przez ZPRE są de facto najdalej idącymi w konsekwencjach działaniami podjętymi przez organizacje międzynarodowe w związku z konfliktem wokół Ukrainy.

Śmierć ojca założyciela MTK

Wczoraj (9 kwietnia 2014 roku) zmarł Arthur Robinson, były premier (w latach 1986 - 1991) i prezydent Trynidad Tobago (w latach 1997 - 2003), który przeszedł do historii prawa międzynarodowego tym, że przywołał na nowo ideę utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Baryłkowe bomby w świetle międzynarodowego prawa humanitarnego

Syryjskie siły zbrojne na dużą skalę używają tzw. baryłkowych bomb (barrel bombs), które są o wiele tańsze w produkcji niż tradycyjne bomby. Składają się z cylindrów, zazwyczaj właśnie baryłek po oleju, które są wypełniane materiałami wybuchowymi (choćby i paliwem)  i odłamkami metalu, a ich siła rażenia (i tym samym niszczycielska) bywa większa niż zwykłych pocisków. Dodatkowo szerzą one terror wśród cywilów ze względu na ogromny hałas, jaki powoduje ich użycie (zobacz tutaj).

Wcześniej syryjskie siły zrzucały tego typu bomby z niskiej wysokości, ale odkąd opozycja zdobyła broń mogącą strącać helikoptery, armia zrzuca tego typu bomby z dużej wysokości i tym samym precyzja uderzenia jest mniejsza. Według licznych raportów, tego typu bomby są używane do atakowania cywilów, a ich niedyskryminacyjne użycie potępiła Rada Bezpieczeństwa w syryjskiej rezolucji z lutego 2014 r. (pisaliśmy o niej tutaj).

Polska Podpisała Protokół nr 15 zmieniający EKPCz

Dziś Polska podpisała Protokół nr 15 zmieniający Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Tym samym nasz kraj zasilił liczne już grono sygnatariuszy Protokołu - jest ich łącznie z Polską 30. Do wejścia w życie Protokołu konieczna jest jego ratyfikacja przez wszystkie państwa członkowskie - dotychczas ratyfikacji jest 6. O treści Protokołu pisaliśmy na blogu tu.

Komisja Europejska przedstawia wizję rozwoju polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości

W połowie marca br. Komisja Europejska przedstawiła szereg dokumentów określających priorytety UE w rozwoju polityk dotyczących spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości (zob. tutaj).  KE wskazała, że w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości rok 2014 będzie przełomowy: 1 grudnia wygasa program sztokholmski, który określał priorytety przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości na lata 2010-2014 oraz środki Komisji służące jego wykonaniu, a także kończy się okres przejściowy wyznaczony w Traktacie z Lizbony dla obszaru sprawiedliwości, co spowoduje zniesienie obecnych ograniczeń w kontroli sądowej TS UE oraz w pełnieniu przez Komisję roli strażnika Traktatów w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, co otwiera możliwość wnoszenia przez KE skarg na uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego w tym zakresie. 

Trybunał Sprawiedliwości stwierdza nieważność dyrektywy w sprawie zatrzymywania danych

W ramach procedury pytania prejudycjalnego Trybunał Sprawiedliwości odpowiadając na pytania sformułowane przez sąd irlandzki oraz austriacki Trybunał Konstytucyjny orzekł, że Dyrektywa 2006/24/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie zatrzymywania generowanych lub przetwarzanych danych w związku ze świadczeniem ogólnie dostępnych usług łączności elektronicznej lub udostępnianiem publicznych sieci łączności (tzw. dyrektywa retencyjna) jest nieważna. Sprawa irlandzka została zainicjowana przez organizację zajmującą się ochroną cyfrowych praw podstawowych - Digital Rights Ireland, natomiast sprawę w Austrii poparło ponad 11 tysięcy obywateli. Celem uchwalenia dyrektywy było zapobieganie poważnym przestępstwom, w szczególności przestępczości zorganizowanej i terroryzmowi.

W orzeczeniu z 8 kwietnia br. Trybunał ocenił, że przeznaczone do zatrzymywania dane, gdy zostaną ze sobą połączone, mogą dostarczyć bardzo precyzyjnych wskazówek dotyczących życia prywatnego (takich jak nawyki życia codziennego, miejsca pobytu, pokonywane trasy, kontaktowane osoby, itp.) osób, których dane są zatrzymywane. TS uznał, iż nałożenie przez dyrektywę obowiązku zatrzymywania danych i umożliwienia dostępu do nich właściwym organom krajowym, bardzo intensywnie ingeruje w prawa podstawowe jednostek. Oceniając dokonaną ingerencję Trybunał ocenił, iż co prawda nie narusza ona zasadniczej treści praw podstawowych do poszanowania życia prywatnego i do ochrony danych osobowych – ponieważ nie pozwala na zapoznanie się z treścią komunikatów, a także realizuje uprawniony cel w postaci interesu ogólnego jakim jest zwalczanie poważnej przestępczości, ale kształt przyjętych przepisów narusza zasadę proporcjonalności ingerencji i to w kilku aspektach. Trybunał podkreślił, że brak jest określenia ram ingerencji: dyrektywa obejmuje wszystkie jednostki bez jakiegokolwiek ich różnicowania – w zależności od celu zwalczania poważnych przestępstw, brak jest gwarancji, by dane wykorzystywane były tylko do zwalczania określonych przestępstw, dostęp do danych nie jest podporządkowany uprzedniej kontroli sądu lub innego niezależnego organu, brak jest obiektywnych przesłanek, które decydowałyby o tym, na jak długi okres dane są przechowywane, brak jest gwarancji umożliwiających zapewnienie skutecznej ochrony danych przed niebezpieczeństwem nadużycia, a poza tym dyrektywa nie nakłada obowiązku, by dane były zatrzymywane na obszarze Unii.    

Trybunał nie przychylił się natomiast do sugestii zawartej w opinii Rzecznika co do odłożenia w czasie skutków stwierdzenia nieważności. Nie ograniczył skutków wyroku w czasie, dlatego też uznanie nieważności staje się skuteczne z dniem wejścia w życie dyrektywy.

Wyrok TS wywołał bardzo liczne komentarze, w których zasadniczo podkreśla się, że takie orzeczenie było spodziewane. Od samego początku obowiązywania dyrektywy wysuwano wobec niej wiele wątpliwości, a część państw w ogóle jej nie implementowała. Co ważne z punktu widzenia Polski, orzeczenie będzie musiało być wzięte pod uwagę przez polski Trybunał Konstytucyjny, który aktualnie rozpatruje zgodność przepisów Prawa Telekomunikacyjnego dotyczących retencji danych telekomunikacyjnych z Konstytucją RP.

Unijna skarga na rosyjskie embargo na wieprzowinę już w WTO!

Unia Europejska (UE) złożyła w środę oficjalny wniosek o wszczęcie formalnych konsultacji z Federacją Rosyjską w sprawie embarga oraz innych ograniczeń handlowych dotyczących importu z UE trzody chlewnej oraz wieprzowiny (jak również produktów pochodnych). Środki te zostały wprowadzone przez Federację Rosyjską pod koniec stycznia 2014 r. w odpowiedzi na wykrycie dwóch przypadków afrykańskiego pomoru świń na Litwie oraz w Polsce.

Wejście w życie zmian w GPA

6 kwietnia weszły w życie zmiany w Porozumieniu WTO o zamówieniach publicznych (GPA). O pierwszej ratyfikacji, ale i potencjalnych problemach pisaliśmy już wcześniej tu, gdy wydawało się, że wejście w życie może się znacznie opóźnić. Tymczasem nastąpiło pewne przyspieszenie w ratyfikacji poprawek po konferencji na Bali w grudniu 2013 r., dzięki czemu udało się spełnić wymóg 2/3 liczby państw stron GPA. Warto jednak wspomnieć, że GPA ma zaledwie 15 stron (w tym UE w imieniu wszystkich państw członkowskich,) a zatem do wejścia w życie poprawki wymagane było 11 ratyfikacji.  Poprawkę ratyfikowały: Liechtenstein, Norwegia, Kanada, Tajwan, USA, Hong Kong, UE (w imieniu wszystkich państw) Islandia, Singapur oraz Izrael, który złożył dokumenty ratyfikacyjne 7 kwietnia. Już po osiągnięciu wymaganej liczby ratyfikacji porozumienie ratyfikowała również Japonia, dla której wejdzie ono w życie 14 kwietnia.

Powołanie Rejestru przejrzystości sporów inwestycyjnych

Podczas gdy na forum unijnym trwa publiczna debata dotycząca zasad ochrony inwestorów zagranicznych w TTIP, zasadniczym elementem której jest kwestia braku przejrzystości negocjacji (nasz ostatni post na ten temat), UNCITRAL wykonał istotny krok w stronę zwiększenia jawności systemu rozstrzygania sporów inwestycyjnych.

1 kwietnia w ramach wiedeńskiego sekretariatu UNCITRAL uruchomiono Rejestr przejrzystości (Transparency Register) arbitraży inwestycyjnych (UNCITRAL, Press Release UNIS/L/197). Rejestr ma stanowić repozytorium oraz publikować rozstrzygnięcia sporów między państwami a inwestorami zagranicznymi prowadzonych na podstawie traktatów inwestycyjnych. 

Rejestr jest dostępny online.

Legenda negocjacji ISDS w unijnych porozumieniach handlowych

W ramach konsultacji publicznych dotyczących umieszczenia ISDS w TTIP (nasze ostatnie posty tu i tu), 1 kwietnia w Parlamencie Europejskim zorganizowano warsztaty poświęcone umieszczaniu klauzul arbitrażowych w unijnych porozumieniach handlowych (informacja prasowa oraz program spotkania).

Reprezentujący DG Trade dyr. Rupert Schlegemilch wskazał następujące unijne cele negocjacyjne:

w zakresie regulacji materialnych

• unijne BITy nie mają prowadzić do przyznania inwestorom drugiej strony wyższej ochrony prawnej niż własnym przedsiębiorcom (w części Q&A podkreślił, że oznacza to w szczególności potwierdzenie stosowania wyjątków ze względu na interes publiczny, aczkolwiek ten nie będzie obejmować wywłaszczenia; nagranie godz. 10:59),
• odnosząc się do swobody regulacyjnej państwa (i kwestii wywłaszczenia pośredniego) podkreślił, że TTIP nie może ograniczyć nie-dyskryminującej interwencji w interesie publicznych, o ile ta nie jest ewidentnie nadmierna (manifestly excessive),
• uniemożliwienie korzystania z mechanizmów rozstrzygania sporów przez spółki fasadowe (w Q&A prof. Kuijper nawiązał do potrzeby silnej definicji inwestora, uniemożliwiającej "BITs hopping", poprzez uwzględnienie łącznika z faktycznie prowadzoną działalnością gospodarczą, godz. 10.51),
• wąska definicja standardu sprawiedliwego i równego traktowania powinna zostać ograniczona do - dyskryminacji, - naruszenia prawa do rzetelnego procesu - fizycznego nękania,
• wąski zakres pełnej ochrony i bezpieczeństwa inwestora miałby zostać ograniczony do fizycznej integralności;

Raport za 2013 r. kosowskiej Komisji Doradczej Praw Człowieka (Human Rights Advisory Panel)

Kosowska Komisja Doradcza Praw Człowieka (Human Rights Advisory Panel) opublikowała raport ze swojej działalności w 2013 r. W tym czasie Komisja przyjęła 56 opinii co do meritum (dotyczących 79 skarg), uznała 4 skargi za dopuszczalne lub dopuszczalne w części, oceniła 6 skarg jako niedopuszczalne oraz odrzuciła 2 wnioski o rewizję decyzji lub opinii. Trzeba jednak pamiętać, że rozpatrywane skargi złożone zostały jeszcze w okresie do 31 marca 2010 r., kiedy to ostatecznie zamknięta została możliwość zwracania się do Komisji. Łącznie w latach 2006-2010 do Komisji wpłynęło 527 skarg. Pod koniec 2013 r. na rozpatrzenie oczekiwały jeszcze 3 sprawy – na etapie dopuszczalności oraz 182 sprawy – na etapie wydania opinii co do meritum.

Granica dobrego (prawniczego) smaku a katastrofa lotu Malaysia Airlines 370

8 Marca 2014 r. zaginął samolot Boeing 777-200 ER należący do Malaysia Airlines. Na pokładzie samolotu lecącego z Kuala Lumpur do Pekinu znajdowało się ponad 200 osób – pasażerów oraz załogi. Do teraz nie odnaleziono wraku samolotu ani też nie wiadomo co tak naprawdę się wydarzyło. Część ubezpieczycieli rozpoczęła już wypłacanie odszkodowań.

Jak donosi The New York Times rozpoczęła się właśnie prawnicza walka o potencjalnych klientów – krewnych pasażerów samolotu. Tylko czy tak powinno to wyglądać? Wielu krewnych wciąż nie dopuszcza do siebie myśli, że nikt nie przeżył katastrofy.

Raport Komitetu Ministrów RE za 2013 r. z nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń ETPCz

Wiosna jest zdecydowanie okresem podsumowań. 2 kwietnia br. Komitet Ministrów Rady Europy opublikował raport roczny za 2013 r. w zakresie nadzorowania wykonywania wyroków i decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Kompetencje w zakresie nadzoru przynależą do Komitetu zgodnie z art. 46  Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Statystyki za 2013 r. potwierdzają pozytywne trendy z roku 2011 i 2012. Po raz pierwszy nastąpił spadek ogólnej liczby spraw zawisłych. Na koniec 2013 r, było ich jednak aż 11 017! Odnotowano także najwyższą w historii liczbę spraw zamkniętych rezolucjami końcowymi (1398). Podobnie jak w 2012 r. statystyki pokazują także poprawę w przestrzeganiu terminów wypłat zadośćuczynień.

U.S. Supreme Court rozdarty między tajemnicą bankową i walką z terroryzmem, a interesami geopolitycznymi

Sąd Najwyższy USA zwrócił się do administracji z prośbą o opinię ws. ewentualnego przyznania ochrony prawnej jordańskiemu Arab Bank, ważąc z jednej strony kwestię transparentności sektora bankowego i interesy poszkodowanych obywateli amerykańskich, a z drugiej relacje z Jordanią - ważnym partnerem USA i Izraela na Bliskim Wschodzie (A. Prados, Jordan and the Peace Process). Odpowiednio, Departament Stanu sugeruje poparcie stanowiska banku, natomiast Departamenty Skarbu i Sprawiedliwości wolą, żeby administracja odcięła się od sprawy (sprawa Linde V. Arab Bank). Prokurator generalny Donald B. Verrilli Jr. ma przedstawić opinię w najbliższych tygodniach. 

Sierpniowa rozprawa przed sądem na Brooklynie będzie pierwszą w Stanach Zjednoczonych sprawą przeciwko bankowi dotyczącą finansowania działań terrorystycznych (Bloomberg, Arab Bank Gets U.S. Supreme Court Query in Terrorism Case).

Palestyna zabiega o utwierdzenie swojego statusu prawnomiędzynarodowego

Prezydent Autonomii Palestyńskiej Mahmoud Abbas poinformował o podjęciu kroków zmierzających do przystąpienia do 15 organizacji wyspecjalizowanych i traktatów systemu Narodów Zjednoczonych. Lista obejmuje (The Jerusalem Post, Abbas formally applies to join int'l bodies, 'first step toward joining all UN agencies'):

1. IV Konwencję Genewską z 1949 r. wraz z 1 Protokołem dodatkowym (Izrael jest stroną IV KG ale nie 1 PD) oraz IV Konwencję haską dotyczącą praw i zwyczajów wojny lądowej z Załącznikiem - Regulaminem dotyczącym praw i zwyczajów wojny lądowej,
2. Konwencję wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych i konsularnych, 
3. Konwencję o prawach dziecka wraz z Protokołem fakultatywnym w sprawie udziału dzieci w konfliktach zbrojnych,
4. Międzynarodową konwencję o eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej,
5. Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet,
6. Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, 
7. Konwencję wiedeńską o prawie traktatów,
8. Konwencję w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania,
9. Konwencję NZ przeciwko korupcji,
10. Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa,
11. Międzynarodową konwencję o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu,
12. oba Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka z 1966 r. (Izrael jest stroną Paktów)

Czy polski sąd rozpozna wezwanie do ugody zagranicznych spółek?

Czy przepisy o jurysdykcji krajowej w procesie znajdują zastosowanie w postępowaniu z wniosku o zawezwanie do próby ugodowej? Spółka z siedzibą na Kajmanach złożyła wniosek o zawezwanie do próby ugodowej uczestnika – Spółki z siedzibą na Cyprze. Warszawski Sąd Rejonowy wniosek odrzucił. Sąd Okręgowy rozpoznający zażalenie zwrócił się natomiast do Sądu Najwyższego  o rozstrzygnięcie wspomnianego zagadnienia prawnego – czy przepisy o jurysdykcji krajowej mają więc zastosowanie?

Chiny chcą wykorzystac aneksję Krymu jako precedens?

Zamieszanie związane z Rosyjską agresją na terytorium Ukrainy stwarza okazję do sięgnięcia po rozwiązania siłowe także w innych rejonach. Jednym z państw, które mogą chcieć skorzystać na tym swoistym odwrocie od mechanizmów międzynarodowoprawnych w sporach międzynarodowych mogą być Chiny. 

Na atolu wysp Second Thomas (należących obecnie do Filipin) będącym częścią tzw. wysp Spratly od lat dochodzi do incydentów związanych ze sporem terytorialnym z Chinami. Od 1999 roku kiedy to okręt Sierra Madre osiadł na rafie rząd w Manilii wykorzystuje wrak jako posterunek wojskowy starając się potwierdzić swoje prawa do tych terenów. Niedawno także Chiny postanowiły wykazać swoje władztwo nad tymi wodami i czynią to poprzez intensywne patrolowanie tych wód przez jednostki Chińskiej Straży Przybrzeżnej. W połowie marca swoisty status quo został jednak naruszony przez działania marynarki wojennej Chin, która rozpoczęła blokadę wraku statku Sierra Madre. Statki Chińskiej Straży Przybrzeżnej rozpoczęły blokadę okrętu. Początkowo Filipiny rozpoczęły i z sukcesem prowadziły akcję dostarczania aprowizacji drogą powietrzną, ponawiając także próby dostępu do wraku droga morską. Udało się tego dokonać dopiero 29 marca.