A teraz - unijna odpowiedź na Brexit

Po kilku dniach i setkach komentarzy nt. Brexitu, czasem bardzo różnych, ze strony indywidualnych polityków, władz poszczególnych państw członkowskich czy grup państw (niektóre z nich przedstawiliśmy w naszych poprzednich postach - tu i tu) doczekaliśmy się wczoraj (29 czerwca) wspólnej unijnej reakcji na Brexit. Dokładnie w 130. rocznicę urodzin Roberta Schumana Rada Europejska na nieformalnym posiedzeniu w składzie przywódców 27 państw członkowskich, z Przewodniczącym RE i Przewodniczącym Komisji przyjęła oświadczenie, w którym wyraziła swoje oficjalne stanowisko wobec wyniku referendum i przewidywanego wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, a także zarys planu dalszych działań z tym związanych.

Wyrok skazujący w sprawie Luxleaks whistleblowers

Na forum bloga kilkukrotnie nawiązywaliśmy do skandalu Luxleaks przyznawania przez rząd Luksemburga, wówczas, pod kierownictwem Jean-Claude Junckera preferencji podatkowych międzynarodowym koncernom (ostatnio tutaj). Efektywne opodatkowanie zagranicznych spółek w niektórych przypadkach ograniczano do 1%, a nawet niżej (The Guardian, LuxLeaks whistleblower avoids jail after guilty verdict).

U źródeł skandalu był wyciek danych z PricewaterhouseCoopers, a ich źródłem był pracownik spółki Antoine Deltour i jego kolega Raphaël Halet. Podczas gdy Europa, w reakcji na działania najsławniejszego w ostatnich latach whistleblowera Edwarda Snowdena, wspomina o podjęciu kroków na rzecz ochrony takich osób (nasz post tutaj), luksemburski sąd wykazał się w sprawie znacznie mniejszą dozą idealizmu.

Polska odpowiedź na Brexit

W ostatnich dniach coraz wyraźniej można zaobserwować reakcję polskiego obozu rządzącego na wyniki referendum w sprawie członkostwa Zjednoczonego Królestwa w Unii Europejskiej. 

1. W wywiadzie dla Rzeczpospolitej Prezes Kaczyński stwierdził, że Polska powinna wyjść z inicjatywą zmian traktatowych. Proponowane zmiany mają koncentrować się na następujących założeniach:

Islandia ratyfikowała poprawkę dotyczącą agresji

Islandia została 29 państwem, które ratyfikowało wypracowaną w Kampali poprawkę do Statutu MTK (zobacz tu) dotyczącą definicji zbrodni agresji. Przypomnijmy, że żeby mogła ona wejść w życie - musi zostać ratyfikowana przez 30 państw oraz Zgromadzenie Państw Stron musi zdecydować o "aktywowaniu" jurysdykcji Trybunału w odniesieniu do zbrodni agresji. 

Więcej informacji na stronie Trybunału.

Historyczne porozumienie pokojowe FARC i Kolumbii

Piłkarskie sukcesy Polaków oraz Brexit przyćmiły inne ważne wydarzenie, jakim jest podpisanie w Hawanie negocjowanej od wielu lat/miesięcy umowy rządu kolumbijskiego z FARC.

FARC a właściwie  Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia – Ejército del Pueblo - to ludowa partyzantka w Kolumbii od lat biorąca udział w wojnie domowej w tym kraju, utworzona 50 lat temu jako zbrojne skrzydło kolumbijskiej partii komunistycznej.

Brexit widziany z Berlina i z Warszawy

Na czele priorytetów unijnych polityków wysunęła się wczorajsza decyzja Brytyjczyków ws. opuszczenia UE (nasz post), której bezpośrednim skutkiem było choćby „wyparowanie” przeszło 400 mld euro z europejskich giełd (Il Sole 24 Ore, Venerdì nero in Borsa, in fumo 411 miliardi dopo Brexit. Per Milano la peggiore seduta di sempre). Pierwsze reakcje unijnych stolic na razie mogą zaskakiwać stopniem zróżnicowania.

Porównanie zmian notowań w momencie zamknięcia giełd w przededniu i po ogłoszeniu wyników referendum.
Źródło: Il Sole 24 Ore

Brexit: mamy wynik referendum. A co dalej?

Dziś rano poznaliśmy oficjalne wyniki referendum w sprawie dalszego członkostwa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w Unii Europejskiej. Zwyciężyli w nim zwolennicy Brexit - wyjścia z UE, zdobywając 51,9% głosów, zwolennicy Bremain - pozostania w Unii zebrali 48,1% głosów. Frekwencja wyniosła 72,2%. W praktyce przewaga "Brexitowców" to 1,3 mln głosów. Jednak nie należy dać się zwieść pierwszemu wrażeniu, że referendum równa się końcowi członkostwa w UE, to dopiero pierwszy (choć kluczowy) krok w zapewne długoletnim procesie występowania Wielkiej Brytanii z Unii.

Przedwczesne zakończenie kadencji Prezesa SN Węgier naruszeniem EKPCz - Baka p. Węgrom

ETPCz orzekając w składzie Wielkiej Izby wydał wczoraj wyrok w sprawie Baka p. Węgrom. Wyrok w sposób nie pozostawiający żadnych złudzeń, bardzo krytycznie ocenia zmiany dokonane przez władze węgierskie w ramach przeprowadzonej kilka lat temu reformy sądownictwa. Trybunał orzekł w nim prawomocnie (stosunkiem głosów 15 do 2), że władze węgierskie, które poprzez wprowadzenie szeregu zmian ustawodawczych w obrębie sądownictwa doprowadziły do wcześniejszego wygaśnięcia mandatu skarżącego jako Prezesa Sądu Najwyższego i de facto - poprzez wprowadzenie warunku 5 letniego uprzedniego zajmowania stanowisk sędziowskich - uniemożliwiły mu ubieganie się o zasiadanie w nowoutworzonej Kuri - odpowiednikowi Sądu Najwyższego, które to wydarzenia miały miejsce w obliczu krytyki formułowanej przez skarżącego w odniesieniu do poczynań władz węgierskich w zakresie naruszania zasady rządów prawa, stanowiły naruszenie art. 6 i art. 10 Konwencji. Warto wskazać, że sędzia Baka nie spełniał wymogu 5-letniego zajmowania stanowisk sędziowskich, ponieważ w okresie poprzedzającym mianowanie go na Prezesa Sądu Najwyższego orzekał jako sędzia ETPCz z ramienia Węgier. 

Wybory do Komisji Prawa Międzynarodowego - Polska nie bierze udziału w wyścigu

Na stronie Komisji Prawa Międzynarodowego pojawiła się lista kandydatów na członków tejże. W wyborach w 2016 r. Zgromadzenie Ogólne będzie wybierało ośmiu przedstawicieli państw afrykańskich, siedmiu państw regionu Azji-Pacyfiku, czterech z Europy Wschodniej, siedmiu z Ameryki Południowej oraz Karaibów, ośmiu z Europy Zachodniej i innych państw.

Członkowie KPM wybierani są na pięcioletnią kadencję przez ZO spośród osób nominowanych przez państwa członkowskie, przy czym każde z państw może nominować czterech kandydatów (dwóch z nich może być obywatelami nominującego państwa). Wybory są tajne, a co z tego wynika państwa nie muszą uzasadniać swoich wyborów. W ramach danej grupy, ostatecznie członkami KPM zostają Ci, którzy uzyskali największą liczbę głosów (a przynajmniej większość głosów państw obecnych i głosujących).

Kandydatury można było zgłosić do 1.06. (także w formie noty werbalnej) i niedawno Sekretarz Generalny w kolejności alfabetycznej ujawnił wszystkie nazwiska. Patrząc na tegorocznych kandydatów, można z pewnością zauważyć jedno: na liście nie ma Polaków.

Wyrok MTK - 18 lat pozbawienia wolności dla Jeana-Pierre Bemba Gombo

Dziś Izba Orzekająca MTK w składzie Sylvia Steiner, Kuniko Ozaki i Joyce Aluoch skazała Bembę na karę 18 lat pozbawienia wolności - 16 lat za morderstwo jako zbrodnię wojenną i 16 lat za morderstwo jako zbrodnię przeciwko ludzkości, 18 lat za zgwałcenie jako zbrodnię wojenną i 18 lat za zgwałcenie jako zbrodnię przeciwko ludzkości oraz 16 lat pozbawienia wolności za plądrowanie. 

Komisja wszczęła formalne postępowanie w sprawie wycinki Puszczy Białowieskiej

W zeszły czwartek, 16.06 Komisja Europejska podjęła decyzję o wszczęciu formalnej procedury o naruszenie prawa UE przeciwko Polsce w sprawie wycinku Puszczy Białowieskiej. Komisja zarzuca Polsce naruszenie dyrektyw ptasiej (Dyrektywa 2009/147/WE) i siedliskowej (Dyrektywa 92/43/EWG). Obie dyrektywy stanowią podstawę utworzenia obszarów Natura 2000 i nakładają obowiązki na państwa w zakresie ochrony tych obszarów. Na razie Komisja przesłała do Polski tzw. uwagi formalne, czyli pismo z informacjami na temat zarzutów, wyznaczając Polsce miesiąc na ustosunkowanie się do nich. Szczegóły zarzutów, jak zawsze na tym etapie procedury nie są jeszcze znane. 

Pozbawienie prawa do aborcji jako okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie

Dziś ulicami Warszawy przeszedł Marsz Godność pod hasłem „Prawa człowieka prawami kobiet”. Uczestnicy manifestowali sprzeciw przeciwko zarzuceniu w Polsce współczesnych metod walki z bezpłodności poprzez in vitro, a przede wszystkim przeciwko planom zaostrzenia ustawy antyaborcyjnej (Polityka, Marsz Godności w Warszawie. Organizatorki przypominają: „Prawa człowieka są prawami kobiet”).

Rozważając ewentualne prawnomiędzynarodowe konsekwencje realizacji tych ostatnich planów, warto zauważyć, że niespełna dwa tygodnie temu ws. Mellet v. Ireland (CCPR/C/116/D/2324/2013) Komitet Praw Człowieka ONZ stwierdził, że całkowite pozbawienie kobiety prawa do aborcji w sytuacji nieuchronnej śmierci płodu - a zatem braku konfliktu interesów prawnych - stanowi naruszenie zakazu okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania w świetle Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 7, 17). 

Problem jest o tyle złożony, że decyzja Komitetu (który jednak nie wzywa ani do uznania prawa do aborcji, ani generalnej do liberalizacji przepisów) dotyczy normy konstytucyjnej, w interpretacji Sądu Najwyższego ograniczonej do ochrony życia, ale już nie zdrowia kobiety (EJIL Talk, UN Human Rights Committee Finds that Ireland’s Abortion Ban Violates the ICCPR).Realizacja wyroku będzie zatem wymagać nowelizacji Konstytucji lub jej reinterpretacji przez SN.

Iran wszczyna postępowanie przeciwko USA przed MTSem

Jak pokazał tegoroczny szczyt bezpieczeństwa nuklearnego (nasz post), przyjęcie Wspólnego Wszechstronnego Planu Działania nie doprowadziło do przełomu w stosunkach Zachodu z Iranem. Dość szybko ponownie zaczęły pogarszać się również relacje dwustronne Teheran-Waszyngton, czego przejawem było choćby opisane przez nas zwrócenie się Iranu do Sekretarza Generalnego ONZ o dobre usługi w sporze dot. wyjątku od immunitetu jurysdykcyjnego w odniesieniu do aktów terrorystycznych.

Na tym tle Iran wszczął właśnie postępowanie przed MTSem. Sprawa wydaje się warta śledzenia, jak że może stanowić dość rzadką dla Trybunału okazję do wykładni standardów ochrony inwestycji zagranicznych, co z kolei może mieć istotny wpływ na rozwój jurisprudence constante arbitrażu inwestycyjnego.

Raport Komisarza Praw Człowieka RE o Polsce

W środę 15 czerwca br. Komisarz Praw Człowieka RE opublikował swój raport nt. Polski. Materiały do niego, a także opinie podmiotów publicznych, ale też np. organizacji pozarządowych, do bieżących wydarzeń w Polsce Komisarz zbierał m.in. w trakcie swojej wizyty w lutym br. (na blogu pisaliśmy o wizycie tu i tu). Raport jest bardzo obszerny i poza oceną sytuacji ochrony praw człowieka w poszczególnych obszarach zawiera szereg rekomendacji dotyczących zagadnień związanych z prawnymi oraz instytucjonalnymi ramami ochrony i promocji praw człowieka, wymiarem sprawiedliwości, wolnością mediów, prawami kobiet i równością płciową. Warto zaznaczyć, że w raporcie omówione zostały zagadnienia, które były przedmiotem zainteresowania Komisarza w lutym, ale też wydarzenia, które miały miejsce już po wizycie (m.in. kwestie związane z TK, mediami publicznymi, ustawą antyterrorystyczną, czy dopuszczalnością aborcji).

ETPCz tym razem o brodach w jednostkach penitencjarnych - wyrok Birzietis p. Litwie

Europejski Trybunał Praw Człowieka przyzwyczaił nas do tego, że w swoich orzeczeniach porusza najpoważniejsze kwestie dotyczące ochrony praw człowieka. Czasem jednak wyrok w jednostkowej sprawie, choć dotyczy konkretnego człowieka i jego cierpienia, może poprzez wagę zarzucanych państwu czynów budzić wątpliwości.

I takim orzeczeniem jest wyrok w sprawie Birzietis p. Litwie, który dotyczy całkowitego zakazu noszenia brody w jednostce penitencjarnej, w której skarżący odbywał karę pozbawienia wolności. Sądy krajowe, do których w pierwszej kolejności na tę niedogodność poskarżył się skarżący, oddaliły jego skargę uzsadniając, iż nie podał on jakichkolwiek powodów zdrowotnych, religijnych czy innych, które nakazywałyby mu się powstrzymywać od regularnego golenia. Władze krajowe dla uzasadnienia zakazu powoływały się na kwestie higieniczne oraz względy bezpieczeństwa, które wymagały, by w każdej chwili można było zidentyfikować osadzonego.

Guest post: Spór dotyczący cieku wodnego Silala znajduje swój finał przed MTS

Wiele wskazuje na to, że toczący się od kilku dekad spór między Boliwią i Chile dotyczący cieku wodnego Silala znajdzie swój finał przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości. Służby prasowe Trybunału poinformowały niedawno o złożeniu przez Chile stosownego wniosku procesowego (ICJ, Chile institutes proceedings against Bolivia with regard to a dispute concerning the status and use of the waters of the Silala River system).

Źródło: International Water Law Project Blog

Kolejne ruchy KE i gabinetu Beaty Szydło w procedurze ochrony praworządności

Komisja Europejska kolejny raz wyciąga rękę do polskiego rządu ws. procedury ochrony praworządności. Jak się wydaje druga strona z okazji nie skorzysta, skutkiem czego może być utrata inicjatywy w kolejnym stadium postępowania, co zbiega się w czasie z kolejnymi wydarzeniami sytuującymi Polskę w niekorzystnym świetle.

Z początkiem miesiąca pisaliśmy o przyjęciu przez Komisję Europejską opinii ws. praworządności w Polsce. Kontekst tamtego wydarzenia stanowiło zignorowanie przez polski rząd terminu 23 maja na podjęcie istotnych działań celem przywrócenia standardu praworządności w traktowaniu Trybunału Konstytucyjnego, zaostrzenie stanowiska poprzez przestawioną przez nas Uchwałę Sejmu ws. obrony suwerenności Polski, a wreszcie zarzucenie Komisji przez Ministra spraw zagranicznych Witolda Waszczykowskiego okłamywania Polski oraz określenie terminu mianem instrukcyjnego (post tutaj). W rezultacie, mimo uzyskania przez Komisarza Fransa Timmermansa mandatu do opublikowania opinii, Komisja odroczyła termin ze względu na "prowadzony konstruktywny dialog". Sugerowaliśmy wówczas, żeby odroczenia nie traktować jako słabości Komisji, ale okazję do deeskalacji sporu. O ile bowiem Komisja, jako strażniczka Traktatów, zobowiązana jest do działania na rzecz ochrony europejskich wartości, o tyle w relacjach z demokratycznie wybranym rządem gotowym do dialogu trudno by jej kontestować zaproponowaną wykładnię licząc na jednomyślność potępienia w Radzie Europejskiej (nt. funkcjonowania mechanizmu zob. nasz post tutaj). Gotowość Warszawy do deeskalacji sporu rychło okazała się pozorna.

Profesor Hanna Suchocka Honorową Przewodniczącą Komisji Weneckiej

Jak donoszą media prof. Hanna Suchocka została mianowana Honorową Przewodniczącą Komisji Weneckiej. W swoim wystąpieniu na rozpoczętej dziś dwudniowej sesji (10-11.06 br), Przewodniczący Komisji Gianni Buquicchio wskazał, że nominacja ta odbyła się na jego wniosek. Podkreślił, że jest to drugi taki przypadek, pierwszą osobą uhonorowaną takim stanowiskiem był ustępujący przedstawiciel Węgier. Niewątpliwie nominacja ta jest wyrazem uznania dla dokonań prof. Suchockiej, która w Komisji zasiadała od 1991 r.

Na trwającej sesji Komisji przyjęta będzie m.in. opinia nt. zmian wprowadzonych do polskiej ustawy o Policji. Zgodnie z zapowiedziami na stronach internetowych opinia będzie opublikowana w poniedziałek 13 czerwca br.

Nowa umowa w sprawie przeciwdziałania nielegalnym połowom

5 maja weszła w życie Umowa o środkach stosowanych przez państwo portu w celu zapobiegania nielegalnym, nieraportowanym i nieuregulowanym połowom oraz ich powstrzymywania i eliminowania. Umowa wprowadza nowe środki mające na celu przeciwdziałanie nielegalnym połowom poprzez nałożenie nowych wymogów na państwo portu. Państwa mają obowiązek nałożenia dodatkowych wymogów na obce statki wpływające do ich portów - przede wszystkim obowiązek uzyskania wcześniejszej zgody na wejście do portu, którego warunkiem jest podanie informacji o połowach. Niezarejestrowane połowy nie będą mogły zostać sprzedane w państwie-stronie umowy. Państwa będą także miały obowiązek sprawdzania prawdziwości, kompletności i rzetelności upoważnień do połowów i innych działań związanych z połowami. Poza prowadzeniem kontroli kolejnym elementem jest dzielenie się informacjami na temat statków, które zostały przyłapane na nielegalnych połowach lub posiadaniu nielegalnie złowionych ryb.

Umowa została przyjęta w 2009 r. w ramach FAO i do jej wejścia w życie konieczne było 25 ratyfikacji. Obecnie 30 stron ratyfikowało konwencję - 29 państw i Unia Europejska. Unia Europejska przystąpiła do konwencji jako jedyna, w imieniu wszystkich państw członkowskich. Unia Europejska, zgodnie z art 3 TFUE posiada wyłączną kompetencję w zakresie morskich zasobów biologicznych. Stroną umowy są także USA, Australia, Nowa Zelandia.

Wspomnienie o Ambasadorze Jakubie Wołąsiewiczu

We wtorek 7 czerwca 2016 r. zmarł Ambasador Jakub Wołąsiewicz. Przez wiele lat pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, zajmując odpowiedzialne stanowiska dyrektorów departamentów, czy pełniąc funkcję ambasadora RP w Estonii oraz ostatnio Konsula Generalnego w Doniecku. Wielu z nas będzie go jednakże wspominać przede wszystkim jako osobę niezwykle zaangażowaną w promowanie poszanowania praw człowieka. W latach 2003-2012 pełnił bowiem funkcję Pełnomocnika MSZ ds. postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. I choć osoby pracujące w administracji publicznej niezwykle rzadko – choć niesłusznie - postrzegane są jako zaangażowane w obronę praw jednostki, Jego rola na tym polu jest nie do podważenia.

Historyczny moment - skazanie Hissène Habré'a

Parę dni temu Nadzwyczajne Izby Afrykańskie w Senegalu ogłosiły werdykt w sprawie Hissène Habré'a. To wyrok historyczny, kończący prawie dziesięcioletnie targi nad osądzeniem Habré'a,  czego domagała się nawet Unia Afrykańska. 

Habré był oskarżany o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości (m.in. morderstwa, tortury, masowe i systematyczne egzekucje, zobacz szerzej na stronie Izb), które miały miejsce w Czadzie, podczas sprawowanych przez niego rządów totalitarnych w latach 1982-1990. Nadzwyczajne Izby skazały go na karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Odmowa rejestracji samochodu z kierownicą po prawej stronie nie stanowi naruszenia EKPCz

Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał postanowienie w sprawie Dworzecki p. Polsce (skarga nr 76856/12) o niedopuszczalności z powodu oczywistej bezzasadności skargi dotyczącej odmowy władz polskich – potwierdzonej prawomocnym wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2012 r. - zarejestrowania samochodu kupionego w Zjednoczonym Królestwie i mającego kierownicę po prawej stronie. 

Szczyt G7 w Ise-Shime: wspólnota wartości w trudnych czasach

W dniach 26-27 maja w japońskim Ise-Shima odbył się szczyt G7 (G8 bez Rosji) w randze przywódców państw. Zgromadzeni podjęli szereg kwestii od wątłego wzrostu gospodarczego, przez eskalację konfliktów geopolitycznych i wzrost ekstremizmów, po nasilenie zagrożeń terroryzmem międzynarodowym. W liczącej 32 strony Deklaracji końcowej podkreślono, że w tych niepewnych czasach szczególnie ważne jest zachowanie jedności opartej na wspólnych wartościach i zasadach, w tym wolności, demokracji, rządach prawa i poszanowaniu praw człowieka.

Od lewej do prawej: premier Japonii Shinzo Abe, prezydent Francji Francois Hollande, premier Wielkiej Brytanii David Cameron, premier Kanady Justin Trudeau, przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker, Przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk, premier Włoch Matteo Renzi, kanclerz Niemiec Angela Merkel, prezydent USA Barack Obama,
Źródło: European Council

Rozporządzenie Bruksela I realizuje zasadę równoważności ochrony praw podstawowych - wyrok ETPCz w sprawie Avotins p. Łotwie

Wielka Izba ETPCz rozstrzygnęła w końcu sprawę Avotins p. Łotwie, której przedmiotem była zgodność z konwencyjnymi standardami ochrony praw człowieka postępowania na podstawie przepisów Rozporządzenia Bruksela I o stwierdzenie wykonalności przez sądy łotewskie wyroku sądu cypryjskiego nakazującego skarżącemu zapłatę długu wynikającego z umowy zawartej przez skarżącego z cypryjską spółką.

A jednak - KE przyjęła opinię ws. praworządności w Polsce

Komisja Europejska przyjęła wczoraj (1 czerwca 2016 r.) formalną opinię w sprawie praworządności w Polsce. Jak widać, Komisji nie onieśmieliły zdecydowane negatywne reakcje polityków, zwłaszcza partii rządzącej na samą zapowiedź możliwości przyjęcia opinii z 18 maja, z uchwałą Sejmu o suwerenności Polski na czele (pisaliśmy o tym tu i tu). Nie przekonało Komisji również zintensyfikowanie po owej zapowiedzi aktywności przedstawicieli polskich władz (często tych samych, którzy KE i wiceprzewodniczącego Timmermansa "odsądzali od czci i wiary") w dialogu z KE, ani nawet zaproszenie F. Timmermansa i jego wizyta w zeszłym tygodniu (jak się okazało - można było zorganizować ją w ciągu 48 godzin). Trudno się dziwić - partnerzy, którzy prezentują równolegle tak krańcowe zachowania wypadają w efekcie mało wiarygodnie. 

Krótka historia o roszczeniach irackich obywateli w związku z działaniami wojsk koalicyjnych

Oddziaływanie pomiędzy międzynarodowym prawem prywatnym i międzynarodowym prawem publicznym jest zawsze fascynujące. Tak jest i tym razem. Obecnie przed brytyjskie sądy wpływa coraz więcej pozwów związanych z działaniami wojsk Wielkiej Brytanii rozpoczętymi w 2003 r. w Iraku. Czy powództwa Irakijczyków mają szansę powodzenia?