Australia i jedno z najmniejszych państw świata, wyspiarskie Tuvalu, ogłosiły zawarcie 9 listopada 2023 r. traktatu nazwanego „Unią Falepili”. Po raz pierwszy w historii państwo wysokorozwinięte przyjęło bardzo konkretne zobowiązania oferujące stały pobyt osobom dotkniętym kryzysem klimatycznym.
Tuvalu to państwo składające się z trzech nisko położonych wysp koralowych oraz sześciu atoli, składających się z ponad stu małych wysepek, znajdujące się na środkowym Pacyfiku, mniej więcej w połowie drogi między Australią a Hawajami. Tuvalu zamieszkuje ok. 11,6 tys. mieszkańców. Ponieważ najwyższy punkt tego kraju znajduje się zaledwie 4,5 metra nad poziomem morza (średnia wysokość to ok. 2 metry n.p.m.), jest on szczególnie narażony na kryzys klimatyczny.
„Falepili” to tuvaluańskie pojęcie oznaczające sąsiadów mieszkających w domach położonych blisko siebie. Odzwierciedla obowiązki sąsiadów względem siebie, takie jak troska, dzielenie się i ochrona siebie nawzajem. Wartości te, wraz z poszanowaniem wzajemnej suwerenności i niezależności, stanowią podstawę traktatu podpisanego 9 listopada 2023 r. przez premiera Australii Anthony’ego Albanese i jego odpowiednika z Tuvalu, Kausea Natano. Do zawarcia traktatu doszło podczas Forum Wysp Pacyfiku, które w tym roku odbywało się na Wyspach Cooka. Obaj przywódcy wydali także wspólne oświadczenie zapowiadające wzmocnienie i poszerzenie partnerstwa między Australią i Tuvalu.
Najważniejsze elementy „Unii Falepili” to: 1) ustanowienie specjalnych ułatwień dotyczących wydawania wiz dla obywateli Tuvalu, aby mogli mieszkać, pracować i studiować w Australii oraz 2) australijskie wsparcie dla Tuvalu w zakresie adaptacji do zmian klimatu, w tym pomoc finansowa w wysokości 16,9 miliona dolarów australijskich na projekt adaptacji wybrzeża Tuvalu (Tuvalu Coastal Adaptation Project, TCAP).
Wkład ten przyczyni się do powiększenia powierzchni lądowej Funafuti, najgęściej zaludnionego atolu w archipelagu Tuvalu, o ponad 6 proc. i stworzenia nowej przestrzeni dla budownictwa mieszkaniowego, infrastruktury krytycznej i podstawowych usług. Pomoże to mieszkańcom Tuvalu pozostać w swoich domach w sposób bezpieczny i godny.
Ponadto Strony zobowiązały się do ochrony i wzajemnego promowania zbiorowego bezpieczeństwa i suwerenności, w tym poprzez zobowiązania w zakresie bezpieczeństwa, które będą wspierać ideę pokojowego, bezpiecznego i dostatniego regionu Pacyfiku. Australia zobowiązał się udzielić Tuvalu pomocy w odpowiedzi na poważną klęskę żywiołową, pandemię zdrowotną lub agresję militarną. „Unia Falepili” umożliwi Australii dostęp do terytorium Tuvalu, jeżeli będzie to konieczne w celu realizacji tego zobowiązania w następstwie wniosku złożonego przez Tuvalu, zgodnie ze standardem w dwustronnych porozumieniach dotyczących bezpieczeństwa.
Tuvalu i Australia zobowiązały się do dalszej ścisłej współpracy w celu wspierania potrzeb rozwojowych Tuvalu, w tym poprzez dwustronne programy rozwoju oraz australijskie programy regionalne, wsparcie budżetowe i składki na fundusz powierniczy Tuvalu. Strony chcą wspólnie badać możliwości budowania potencjału w Tuvalu, w tym poprzez współpracę w zakresie usług rządowych i regulacji prawnych, a także wspierać kluczową infrastrukturę Tuvalu. Z punktu widzenia gospodarki tego państwa jest to konieczne, ponieważ opiera się ona głównie na dochodach ze sprzedaży domen internetowych (.tv) i licencji połowowych.
W art. 2 „Unii Falepili” uznano, że zagrożenie stwarzane przez zmiany klimatu mają charakter egzystencjalny. Jednocześnie Strony przyznały, że społeczeństwo Tuvalu wyraża pragnienie, aby w miarę możliwości w dalszym ciągu zamieszkiwać na własnym terytorium, ze względu na głębokie więzi z przodkami oraz powiązania Tuvalu zarówno z lądem, jak i morzem.
Interesujące postanowienie zawiera art. 2. ust. 2b) „Unii Falepili”, który stanowi, że państwowość i suwerenność Tuvalu zostaną utrzymane, jak również związane z nimi prawa i obowiązki, niezależnie od skutków wzrostu poziomu morza związanego ze zmianą klimatu. Jest to prawdopodobnie pierwsze, tak jednoznaczne, sformułowanie zawarte w traktacie międzynarodowym, odnoszące się do prawnych konsekwencji możliwej deterytorializacji klimatycznej.
Strony „Unii Falepili” zobowiązały się do współpracy, aby pomóc obywatelom Tuvalu w pozostaniu w swoich domach w sposób bezpieczny i godny, w tym poprzez promowanie interesów Tuvalu w zakresie adaptacji do zmian klimatu w innych państwach, a także na forach międzynarodowych.
W art. 3 „Unii Falepili” Australia zobowiązała się zorganizować specjalną ścieżkę mobilności umożliwiającą obywatelom Tuvalu legalny wjazd do Australii i pobyt, co pozwoli im mieszkać, studiować i pracować w tym państwie, a także uzyskać dostęp do australijskiego systemu edukacji, opieki zdrowotnej oraz kluczowego wsparcia dochodowego i rodzinnego.
Sam traktat nie określa liczby obywateli Tuvalu, którzy będą mogli skorzystać z tej możliwości, ale rząd Australii twierdzi, że każdego roku program ten będzie obejmował 280 obywateli Tuvalu. Krytycy „Unii Falepili” zauważają, że stanowi to zaledwie ok. 2,5 proc. ogółu ludności Tuvalu. Trudno więc mówić w tym przypadku o przełomie w debacie międzynarodowej o statusie tzw. „uchodźców klimatycznych”, niemniej nie można nie docenić wagi tego pierwszego, bilateralnego porozumienia wychodzącego naprzeciw potrzebom społeczności zagrożonej konsekwencjami zmian klimatu.
Art. 4 australijsko-tuvaluańskiego porozumienia odnosi się do współpracy na rzecz bezpieczeństwa i stabilności. Australia, zgodnie ze swoimi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego, zobowiązaniami międzynarodowymi, regulacjami krajowymi i własnymi możliwościami zobowiązała się w nim, aby na wniosek Tuvalu, zapewnić temu państwu pomoc w odpowiedzi na poważną klęskę żywiołową, stan nadzwyczajny dotyczący zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym oraz agresję militarną.
Tuvalu zobowiązało się zapewnić Australii prawa dostępu, obecności na swoim terytorium i przelotu nad nim, jeżeli działania byłyby niezbędne do świadczenia pomocy, o którą zwróciło się Tuvalu na mocy „Unii Falepili”.
Tuvalu zobowiązało się również do uzgadniania z Australią wszelkich partnerstw, porozumień lub innych form współpracy z jakimkolwiek innym państwem lub podmiotem w kwestiach związanych z bezpieczeństwem i obronnością. Kwestie te obejmują między innymi obronność, działania policji, ochronę granic, bezpieczeństwo cybernetyczne i infrastrukturę krytyczną, w tym porty, infrastrukturę telekomunikacyjną i energetyczną.
Nie sposób nie zauważyć, że wszystkie te tematy są przedmiotem zainteresowania Chin. Australijskie wojsko mogłoby uzyskać dostęp i być obecne na terytorium Tuvalu, jeżeli takie działania zostaną uznane za konieczne w celu zapewnienia pomocy, ale wyłącznie w odpowiedzi na jego prośbę. Dlaczego ta część traktatu jest tak istotna? Powszechnie wiadomo, że współcześnie trwa intensywna rywalizacja o wpływy na Pacyfiku. Tuvalu jest obecnie jednym z niewielu państw tej części świata, które utrzymują stosunki dyplomatyczne z Tajwanem, a nie z Chinami.
W zeszłym roku Chiny zawarły porozumienie w sprawie bezpieczeństwa z Wyspami Salomona, a obecnie zapewniają miejscowej policji szkolenia i dostawy sprzętu. Ich aktywność w regionie południowego Pacyfiku budzi niepokój nie tylko w Australii. Porozumienie z Tuvalu ugruntuje status Australii jako istotnego partnera nie tylko w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu, ale także w dziedzinie bezpieczeństwa i stabilności tej części świata.
dr Przemysław Osóbka
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Wydział Prawa i Ekonomii
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz