9 kwietnia b.r. zapadły niecierpliwie oczekiwane orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w trzech sprawach klimatycznych: Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni v. Szwajcaria, Carême v. Francja oraz Duarte Agostinho i Inni v. Portugalia i 32 kraje.
W przeciwieństwie do wcześniejszych spraw „środowiskowych” które miał okazję rozpatrywać ETPC, wspomniane skargi nie dotyczyły konkretnych problemów zanieczyszczenia środowiska i różnego rodzaju immisji (np. toksycznych immisji z zakładów utylizacji odpadów i innych przedsiębiorstw – López Ostra przeciwko Hiszpani, Guerra i inni przeciwko Włochom, Fadeyeva przeciwko Rosji oraz Giacomelli przeciwko Włochom, czy zanieczyszczenia powietrza cyjankiem sodu z kopalni złota - Tătar przeciwko Rumunii), lecz niedostatecznych działań podejmowanych przez państwa w celu walki ze zmianami klimatycznymi (globalnym ociepleniem) oraz ich negatywnego wpływu na zdrowie i jakość życia skarżących.
Tym samym skargi te wpisują się w coraz bardziej widoczny trend tzw. litygacji strategicznej w sprawach związanych ze zmianami klimatycznymi, prowadzonej zarówno na poziomie różnych jurysdykcji krajowych (zob. precedensowy wyrok holenderskiego Sądu Najwyższy w z grudnia 2019 r. w sprawie Urgenda w którym uznano, że rządowe plany zwalczania zmian klimatycznych naruszyły art. 2 i art. 8 EKPC) jak i przed sądami międzynarodowymi i innymi organami ochrony praw człowieka (Opinia doradcza OC 23/17 Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka z 2017 r.; Decyzja Komitetu Praw Dziecka ONZ w sprawie Sacchi v. Argentyna)
W wyroku w sprawie Verein KlimaSeniorinnen Schweiz i Inni przeciwko Szwajcarii ETPC odniósł się po pierwsze do zakresu przedmiotowego art. 8 Konwencji i uznał, że obejmuje prawo jednostek do skutecznej ochrony przed poważnymi niekorzystnymi skutkami zmian klimatycznych dla ich życia, zdrowia, dobrostanu i jakości życia. W tym kontekście głównym obowiązkiem państw jest przyjęcie i w praktyce stosowanie przepisów i środków zdolnych do łagodzenia istniejących i potencjalnie nieodwracalnych, przyszłych skutków zmian klimatycznych. To zobowiązanie wynika z związku przyczynowo-skutkowego między zmianami klimatycznymi a korzystaniem z praw konwencyjnych oraz faktu, że cel i treść Konwencji, jako instrumentu ochrony praw człowieka, wymaga, aby jej postanowienia były interpretowane i stosowane w taki sposób, aby zagwarantować prawa, które są praktyczne i skuteczne. ETPC argumentował dalej, iż skuteczne szanowanie tych praw wymaga, aby państwa podejmowały środki mające na celu zmniejszenie poziomów emisji gazów cieplarnianych, mając na względzie osiągnięcie neutralności netto, w zasadzie w ciągu najbliższych trzech dekad. W tym zakresie państwa muszą określić odpowiednie cele i harmonogramy, które muszą stanowić integralną część krajowego systemu regulacyjnego. Odnosząc te ogólnie sformułowane zobowiązania państw do działań szwajcarskich władz ETPC uznał, że w szwajcarskim systemie regulacyjnego występowały istotne luki, w tym brak działań mających na celu oszacowanie, poprzez budżet węglowy lub inny sposób, krajowych ograniczeń emisji gazów cieplarnianych (GHG). Ponadto ETPC zauważył, że Szwajcaria wcześniej nie zrealizowała swoich celów dotyczących redukcji emisji GHG. Władze szwajcarskie nie wywiązały się więc swoich zobowiązań pozytywnych. Wyrok stwierdzający naruszenie art. 8 Konwencji zapadł większością głosów 16:1.
W odniesieniu do dwóch kolejnych skarg zapadły co prawda decyzje o niedopuszczalności, które są jednak nie mniej istotne od wspomnianego wyroku, ponieważ wskazują na niuanse związane z locus standi (statusem ofiary) oraz przypisaniem odpowiedzialności państwu.
Choć dochodzenie roszczeń w sprawach klimatycznych nie należy do łatwych, wyrok ETPC jest kolejną cegiełką w kierunku mobilizowania rządów do podejmowania bardziej zdecydowanych działań. Społeczeństwa całego już globu doświadczają konsekwencji zmian klimatycznych, rośnie świadomość społeczna potrzeby ratowania środowiska naturalnego. Znalazło to odzwierciedlenie w przyjętej 28 lipca 2022 r. przez UNGA rezolucji uznającej dostęp do czystego i zdrowego środowiska za prawo człowieka.
Dr Julia Kapelańska-Pręgowska
Katedra Praw Człowieka
WPiA UMK
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz